LERE: ARTEMARSIAIS LABELE KOKO FORSA ESTADU

Xefi Estadu Maior das Forsas Armadas, FALINTIL Forsa Defeza Timor Leste (F-FDTL), Maijor Jeneral Lere Anan Timur apela ba Grupo Arte Marsial (GAM) sira ne’ebé ikus-ikus ne’e komesa fali ona provoka situasaun iha fatin-fatin atu labele koko forsa Estadu, tanba Estadu iha duni forsa.

“Ikus-ikus ne’e, problema komesa mosu iha fat-fatin, hanesan horikalan, (horibainruak), iha Hera ne’ebá ema tá malu, sunu uma. Problema ne’e mosu bebeik, mas ha’u dehan katak, di’ak liu ita labele koko Estadu nia forsa,” dehan Lere Anan Timur ba Jornalista sira iha Palácio Prezidénsia Aitarak Laran Díli, Kuarta (09/11), hafoin hasoru malu ho Xefi Estadu Taur Matan Ruak.

Iha sorumutu ho Prezidenti Repúblika (PR) ne’e, Lere Anan Timur hatutan katak, sira ko’alia liu kona-ba seguransa iha rai laran, tanba situasaun ikus-ikus ne’e, komesa mosu provokasaun oi-oin, inklui koalia konaba situasaun iha forsa armada nia laran.

“Foin dada’uk ita rona, problema Oe-cusse ninian ho problema Lospalos ninian, jerasaun foun iha mentalidade ida ke tenki muda, kilat ne’ebé mak ita kaer, hanesan mós ita nia povu, hanesan mós Polisia Nasionál Timor Leste,” katak Lere Anan Timur.

Lere esplika katak, membru Polisia ho membru F-FDTL lori kilat no pistola ke dezkontroladu ba festa ka diskoteka, ameasa fali komunidade ho kilat.

“Ba ha’u nu’udar Komandante Forsas Armadas ninian, situasaun ba ami agora oin seluk, uluk ha’u tolera demais, tanba katuas sira ne’ebé mak mai husi ailaran tinan 24, mai servi tan instituisaun, ha’u hanoin sira, tanba ne’e mak ha’u tolera, entaun kuaze disiplina militar ne’e, fraku oituan, mas agora jerasaun foun de’it, ha’u komesa duru,” Lere Anan Timur deklara.

Konaba kazu Oe-cusse ho Lospalos nian, Lere Anan fundamenta katak, agora dada’uk prosesu la’o hela, kuandu membru sira ne’e komete duni, sei iha sansaun ba sira.

Tuir Lere Anan Timur katak, kazu Lospalos ninian, membru F-FDTL ameasa membru PNTL ho kilat no tiru kilat, entaun hahalok ida ne’e krime, i kazu Oe-cusse nian mós hanesan, membru PNTL ho membru F-FDTL rezolve fali problema ho koko forsa.

Lere dehan, membru sira hanesan ne’e, lahadomi sira nia instituisaun, entaun sira tenki fila fali ba vida sivil ou vida seluk. Tanba tuir Xefi Estadu Maior ne’e katak, hasai membru F-FDTL ka PNTL ne’e, sei la sai ameasas ba Estadu Timor Leste (TL).

“Estadu ne’e Estadu, ita labele koko Estadu, Estadu ne’e, nasaun Timor Leste mak forma Estadu, no povu nia riku hot-hotu mak forma Estadu, ema ida labele koko Estadu, tanba Estadu iha forsa, i Estadu harii ho ruin no ran,” tenik Xefi Estadu Maior ne’e.

Lere Anan Timur dehan tan katak, ema barak hakarak tama forsa armada no Polisia, tanba servisu laiha, entaun sira hakarak mai simu osan de’it, iha forsa nia laran la’os hanesan ne’e, tama forsa ka polisia ne’e, tenki iha vokasaun atu servi Estadu.

Jura ba Merah Putih, traisaun ba TL

Iha okaziaun ne’e Lere Anan Timur mós hateten katak lamenta tebes, ho Timoroan sira ne’ebé involve-an iha organizasaun artemarsiais PSHT, ne’ebé ba jura fali ho bandeira Merah Putih. Tanba hahalok ne’e, Lere Anan Timur dehn, halo traisaun bo’ot ba Estadu Timor Leste (TL) no sira nia nasaun, tanba sira ba halo fali juramentu ba bandeira Merah Putih iha Atambua Indonesia.

“Sira ba jura ba saida, sem dúvida ita kuandu ba jura iha ema nia rai, tenki jura ba ema nia bandeira, ida ne’e traisaun bo’ot ne’ebé mak nia halo ba ninia Estadu,” katak Lere Anan Timur.

Lere haktuir, artemarsiais li-liu PSHT, sira hot-hotu ba halo juramentu iha Atambua, imajen ida ne’e ladi’ak.

“Artemarsiais ba halo juramentu iha ema nia rai. Kazu ida ne’e ha’u hanoin katak, Governu tenki haree forma ruma, atu ita Timor ne’e, Timor duni, ita Timor-oan ne’e labele fahe ba rua, sorin Indonesia sorin Timor ne’e ladun di’ak,” Lere Anan Timur fundamenta.

Jeneral F-FDTL ho fitun rua ne’e husu ba Governu atu toma desizaun no medidas ruma para artemarsiais tenke obedese.

Lere Anan Timur tenik tan, Timor-oan tenki jura ba ninia bandeira, la’os ba jura fali ba ema seluk ninia bandeira. Lere fó ezemplu katak, aban bainrua kuandu problema ruma mosu entre Timor Leste ho Indonesia, Timor-oan sira ne’ebé ba halo juramentu ba Indonesia nia bandeira ne’e, tenki hamutuk ho Indonesia, tanba nia jura tiha ona ba ema nia bandeira.

“Tanba ne’e mak ita nia Governu, li-liu parte justisa ninian tenki buka forma ida atu rezolve kestaun ida ne’e, lor-loron mak ita tau sala hela de’it ba artemarsiais, maibé ita laiha forma ida atu kombate artemarsiais,” katak Lere.

Nia afirma, iha tinan hirak liu ba, eis Primeiru Ministru, Kay Rala Xanana Gusmão haruka suspende tiha ona artemarsiais ne’e, maibé suspensaun de’it ne’e la responde situasaun, tenki  ho régras ne’ebé mak rigorozu.

“Aat liu mak sira ba jura fali ba bandeira Indonesia ne’e, li-liu ha’u apela ba artemarsiais PSHT sira, imi nia bandeira mak ida ne’e, mai jura ba ida ne’e, labele ba jura fali ba bandeira Merah Putih ne’ebé mak uluk kontra ita,” esklarese Lere.

Maibé Lere dehan, artemarsiais sira ne’e, hakarak ka lakohi sira tenki ba ne’ebá, tanba Governu laiha forma ida atu sira jura iha Timor Leste (TL).

Laiha rezolusaun foun, konfrontu GAM kontinua

Husi sorin seluk, Adjuntu Direktur ONG Fundasaun Mahein (FM), João Almeida hateten katak, atu evita konfrontu entre eis Grupu Arte Marsiais (GAM) iha rai laran ne’e, Governu tenke halo rezolusaun foun, sé la’e konfrontasaun entre GAM sei kontinua akontese.

Rezolusaun ne’ebe mak Governu fo sai iha tinan 2013 ba GAM tolu kompostu husi, Persaudaraan Setia Hati Terate (PSHT), Ikatan Kera Sakti (IKS) no KORKA, iha rezolusaun ne’ela deskreve kriminalidade nian ba atividades ne’ebé mak sira kontinua hala’o.

“Karik laiha rezulusaun ka regulamentu foun la kriminaliza, ha’u fiar katak kontinua akontese, porque sira nia abut ne’e metin ona iha ita nia sosiedade, abut metin tanba GAM sira ne’e ezisti ona iha ita rai iha Tinan sanulu ka rua nulu liu ba,”Adjuntu Direktur ONG Fundasaun Mahein (FM), João Almeida, hato’o asuntu ne’e ba Jornalista sira iha ninia knar fatin, Fomentu-Dili, Kuarta (09/11/2016) relasiona konfrontasaun entre GAM ne’ebe akontese semana ne’e iha Suku Hera, Munisipiu Dili.

Nia esplika, desde rezolusaun ne’ebe Governu fo sai la hakerek konaba diskriminilidade nian, rezulusaun ne’e hatete deit arte marsiais hanesan PSHT, Kera Sakti no KORKA la ejsiti ona iha Timor Leste no taka total sira nia atividade, maibe konfrontu kontinua mosu.

Rezolusaun ne’ebe fo sai la’os sai deit preokupasaun autoridade seguransa nian, maibe sai mos preokupasaun husi publiku tomak husi rezolusaun ninia haruka, tanba wainhira autoridade seguransa sira kaptura elementus arte marsiais ne’ebe deskonfia mai husi GAM tolu ne’ebe mak rezolusaun bandu ikus mai livre.

Iha oportunidade refere adjuntu diretur FM rekomenda ba Governu tenke halo regulamentu ka rezolusaun ne’ebe mak rigorozu, tanba rezolusuan ne’ebe fo sai iha tinan 2013 la diskriminaliza konaba atividade ne’ebe kontinua iha, no wainhira hetan kapturasaun husi autoridade seguransa tanba lá viola buat ruma sira tenke livre husi desizaun Tribunal nian.cos/eus 

Jornal Nacional