DROGA AMEASA SERIU TIMOR-LESTE?

Komunikadu Imprensa – Fundasaun Mahein

Liu husi Mahein Nia Lian Nú 100 (Relatoriu kompletu versaun tetun,pdf) halo analiza kona-bá Krime droga sai hanesan ameasa ida ba nasaun Timor-Leste, ne’ebé sai mos preokupasaun públiku tanba droga hahu buras ona no rekruta timor-oan sira ne’ebé bele estraga estabilidade nasaun ida ne’e nian.

Dadus hatudu iha kazu droga lubun ne’ebé autoridade siguransa sira detekta no kaptura. Husi tinan 2011 to’o Marsu 2015 konsege rejista ema ho kazu droga hamutuk 40. Prosesa ona kazu hamutuk 22 ho dezisaun Tribunal hodi submete iha prizaun preventiva, balu prizaun definitiva no sansaun. Kazu hirak ne’e involve ema estranjeiru no Timor-oan sira ho karakteristika konsumu, fa’an no distribui iha rai laran no rai viziñu. To’o konkluzaun seluk katak Timor-Leste hanesan fatin transit ba droga.

Fundasaun Mahein (FM) nia monitorizasaun hare katak transportasaun droga liu husi aero-portu, tasi no rai ketan, husi autor rede krime organizadu sira. Nune’e mos forma sira ikus ne’e utiliza ajensia balu ne’ebé haruka no simu sasan husi no ba rai liur no mos kunsume iha rai laran. Iha ne’ebé involve maka’as ona sidadaun nasional sira.

Trafiku droga rejista husi membru sindikatu internasional hodi trasfere ba rede organizadu sira ne’ebé estabelese iha nasaun ne’ebé potensial ona ba merkadu droga. Ezemplu Kazu ne’ebé deskobre rede krime organizadu mobiliza husi Afrika atraves Singapura mai iha Timor-Leste hafoin transfere ka distribui ba Indonezia, nune’e mos konsumu iha rai laran.

FM nia analiza ida ne’e nu’udar frakeza fundamental ida husi atuasaun autor seguransa nian. Autor sira husi krime organizadu hare katak situasaun siguransa Timor-Leste sei frajil ho limitasaun hirak ne’ebé husi instituisaun siguransa nian. Portantu odamatan tama-sai nian hanesan aero portu, portu no fronteira terestre nian menus rekursu ekipamentu atu detekta no menus rekursu ema sira iha kuiñesementu ba forma krime organizadu nian.

Maneira ne’ebé drogadu sira uza atu konsumu droga maka hanesan sona ba nia-an rasik no sona tutan ba ema seluk inklui maneira seluk maka hemu, horon, fuma no mos balun tau ba nanal okos ho meius oin-oin tan.

Rezultadu monitorizasaun FM nian katak ema Timor oan hamutuk 64 maka deteta konsumu droga. Kompostu husi mane 57 no feto nain 7, ne’ebé durante identifika konsumu droga. Maske estatistika kazu ne’e hatudu ho kuantidade sei kiik. Buat ida ne’ebé presiza hatene maka droga la’os deit involve ema sira ne’ebé hetan ona kapturasaun husi autoridade siguransa ho kazu sira ne’ebé hatudu ona. Droga involve maka’as joven Timor oan ne’ebé ho idade produtivu.

FM nia alerta ba sosiedade tomak katak Timor-oan barak maka estuda hela iha universidade sira Indonezia nian ho númeru ne’ebé deskontroladu. Iha ne’ebé dala balu sira involve iha krime tantu oho malu no atividade kontra-bandu sira hanesan fa’an motor ilegal no hatama mai iha Timor-Leste liu husi dalan ilegal. FM nia preokupasaun ba estudante sira bele hetan influensia no rekruta husi rede krime organizadu hodi involve iha trafiku droga. FM nia tauk, Indonezia ho nia lei forte hodi aplika pena de-morte ba trafiku droga. Hanesan públika husi media Internasional sira katak to’o fulan Abril tinan 2015, ema na’in sanolu resin ona maka kumpri ona pena de-morte. Maioria husi sidadaun estranjeiru no Indonezia rasik.

Rekomendasaun

1. Rekomenda ba Governu no Parlamentu Nasional aselera diskusaun ba esbosu lei kona-bá trafiku droga no konsumu ilisitiu droga nian.

2. Rekomenda ba Governu haforsa kontrolu integradu iha rai ketan Timor-Leste nian, aero portu no portu ho rekurusu ne’ebé naton hodi detekta forma krime trafiku droga nian ba movimentu sira ne’ebé tama-sai iha rai laran.

3. Rekomenda ba Governu haforsa serbisu informasaun siguransa nian no investigasaun ba trafiku droga nian hodi deskobre forma hirak ne’ebé kompleksu no utilizasaun teknolojia modern.

4. Rekomenda ba Governu presiza kria komisaun nasional ida ba prevensaun no sai hanesan kampañia nasional ida hodi konsientiza komunidade sira kona-bá risku husi droga inklui sentru rehabilitasaun ba ema ne’ebé konsumu ona droga.

Atu hatene kle’an liu kona-bá asuntu ne’e bele kontaktu:

Nélson Belo
Direktur Ezekutivu FM
Web: www.fundasaunmahein.org
E-mail: direktor.mahein@gmail.com
Telefone (+670) 7737-4222 ka (+670) 78316075