MAP Propoin DOC Hosi Indonézia Tama Fali Mai TL

DILI, (TATOLI) – Ministériu Agrikultura no Peska (MAP), Diresaun Jerál Pekuária no Veterinária hala’o ona análiza ba risku ne’ebé halai liubá moras gripe manu ne’ebé uluk afeta ba ema nia saúde iha Indonézia iha 2004 nune’e Timor-Leste deside hodi hapara importasaun Day Old Chick (DOC), maibé daudaun ne’e laiha ona perigu ba moras ne’e nune’e iha posibilidade atubele hatama mai TL, konforme desizaun husi Konsellu Ministru nian.

Diretór Jerál Pekuária no Veterinária, Domingos Gusmão, hatete tanba mosu moras ne’e 2004, despaxu konjunta ida husi MAP, Ministériu Saúde no Ministériu Defeza bazea ba kritéria Organizasaun Mundiál ba Saúde Animál (OIE) katak tenke prevene país husi moras gripe manu atu labele afeta ba ema maka bandu Indonézia hatama DOC mai TL.

“Iha 2004 ita bandu kedan labele hatama manu-oan ne’ebé foin moris ne’e (DOC) mai Timor-Leste para haki’ak atu ita bele hetan na’an-manu nomós ita bele prodús manu-tolun ne’ebé iha tempu agora ne’e ita rekomenda de’it mak Austrália, Nova Zelándia, Malázia no Brazíl mak suporta DOC ne’e mai ita nomós husi Brazíl mak hatama na’an-manu mai”, dehan Domingos iha Komoro, ohin.

Tanba despaxu ne’e liu ona tinan 14 bainhira taka nafatin ida ne’e maka nia impaktu mós ba ekonomia, rendimentu komunidade nian hodi asesu rendimentu husi baze agrikultura nian liuliu ba pekuária nian menus.

Nune’e liuhusi enkontru bilaterrál ida iha Jakarta foin lalais ne’e entre Ministru Agrikultura no Peska Timor-Leste no Indonézia hodi rekomenda ba tékniku sira atu halo fali análize risku ba flu burung ne’ebé afeta iha Indonézia to’o agora oinsá no karik iha ona disponibilidade atubele loke fali importasaun DOC, manu-tolun no na’an-manu ne’e mai.

“Bazea ba rekomedasaun maka ekipa bá Indonézia hodi halo análiza ba kompañia sira ne’ebé prodús manu-tolu, DOC no fábrika sira ne’ebé ligadu ba ida ne’e ami haree oinsá prodús manu to’o fó hahán tanba haree nia risku liga ho flu burung nian. Ami foti konkluzaun katak laiha perigu ba flu burung. Indonézia sira proteje kompañia sira ne’ebé haki’ak manu husi flu burung ne’e maka’as no iha fatin balun husi 2004 to’o 2018 ne’e nunka akontese flu burung iha ne’ebá, ne’e mak kona-ba risk assessment husi ami-nia konkluzaun ikus”.

Liga ba sistema serbisu saúde animál nian loloos iha 2004 ne’e labele taka tomak, maibé ministériu rekomenda no taka importasaun tanba momentu ne’e rekursu umanu lasufisiente, maibé liga ba  kreximentu ekonómiku iha dezafiu uitoan mas duké populasaun afeta moras maka to’o mai iha 2018 buat hotu la’o di’ak ona.

“Ami serbisu atu observa no halo konkluzaun depois relata ba ministru no ministériu relevante ne’ebé uluk hatún despaxu ne’e, ami halo pareser no nivel altu sira mak orsida foti desizaun lori  ba Konsellu Ministru mak deside katak ita bele loke ona ba públiku katak kompañia Indonézia sira bele hatama ona DOC mai Timor-Leste depois ita halo kolaborasaun bilatterál kona-ba ekonomia nian iha ligasaun mós tanba de’it ita hapara DOC ne’e  husi Indonézia sira mós lafó tempu ita para esporta produtu agrikultura iha ligasaun ho pekuária, karau vaka, timur, bibi dezde 2002 to’o 2006 ita esporta maibé hapara hotu”.

Rezultadu husi análiza risku ne’e diresaun halo ona semináriu atu fó hatene ba instituisaun relevante sira atubele fó hanoin ruma nune’e nia kokluzasaun ne’e iha semana ida tan bele iha ona solusaun ikus atu lori bá aprezenta iha Konsellu Ministru atu deside.

“Ami tékniku buka de’it informasaun, buat ne’ebé adekuadu ami halo pareser para Konsellu Ministru bele deside”.

Ekipa téknika ne’e mós halo ona aprezentasaun no pareser sobre import risk analisy ne’ebé halo iha Indonézia hodi aprezenta ba Ministru Saúde no Ministru Agrikultura nia nomós Ministru Defeza no hetan ona aseitasaun atu tékniku halo nia rezumu para lori bá Konsellu Ministru atu tetu.

“Teknikamente ami-nia rekomendasaun ne’e laiha risku tan ona iha Indonézia ba buat ida flu burung, agora filafali ba ita-na nivel altu sira mak haree oinsá mak bele foti desizaun ita importa ka iha modelu seluk ita bele adota”.

Jornalista: Maria Auxiliadora | Editora: Rita Almeida

Imajen: Manu-oan ne’ebé foin moris ne’e ka Day Old Chick (DOC). Foto/Google.