TIMOR-LESTE IHA INSIGURANSA HO RUMORES

Dezde nasaun ne’e hetan ninia independensia, sosiadade Timor-Leste senti moris la seguru ho rumores sira ne’ebé nunka iha ninin no rohan. Esperensia konkretu ida iha krize 2006, wainhira funsionamentu komunikasaun (Timor Telkom) paradu kuaze públiku iha teritoriu Timor-Leste moris iha rumores nia laran.Rumores hirak ne’e fo biban ba Timor-Leste nia konflitu lori tempu naruk no halo povu barak sai vítima.

Liu tiha periodu krize, dadaun Timor-Leste tama ona iha faze konsolidasaun paz no seguransa públiku nian, sosiadade kontinua moris iha rumores nian laran. Pior liu tan instituisaun seguransa mos hetan rekruta husi rumores ne’ebé espalla iha nasaun ida ne’e. Liu-liu relasaun ho kazu operasaun hasoru grupu Konsellu Revolusionariu Maubere – KRM ne’ebé to’o ohin loron seidauk iha serteza ida ba públiku.

Faktus ida maka iha loron 14 Marsu 2015, Komandu FALINTIL-Forsa Defeza Timor-Leste – F-FDTL deside desloka militar barak atu halo operasaun iha area Postu Administrativu Remixio Munisipiu Aileu relasiona ho rumores katak elementu organizasaun Konsellu Revolusionariu Maubere – KRM liu ema atus ida avansa ona ba fatin refere atu dada bandeira. Maske realidade laiha seremonia dada bandeira. Hatudu katak rumores sira hahu ona estraga no ataka Instituisaun Defeza no Seguransa iha Timor-Leste.

Nune’e mos, hafoin lansa Operasaun HANITA iha semana balun nia laran rumores espalla iha media sosial katak lideransa KRM ho nia elementu balun iha area Postu Administrativu Uatukarbau, Munisipiu Viqueque. Informasaun ne’e sai diskusaun iha media sosial hanesan facebook no twitter. No, iha informasaun seluk katak lideransa Organizasaun KRM dadaun ne’e iha kapital Dili, sai asuntu diskusaun iha nivel komunidade loron ba loron.

Iha ne’ebé halo komunidade duvida ho situasaun seguransa iha rai-laran no senti ladun seguru iha sira nia bairu. Perguntas barak mai husi komunidade kona-bá pozisaun Instituisaun Defeza no Seguransa, partikularmente Komandu Operasaun Konjunta – KOK nian ba rumores hirak ne’e. Fundasaun Mahein (FM) rasik preoukupa ho laiha koriuzidade husi instituisaun kompetente atu halo deklarasaun ruma ba públiku kona-bá rumores hirak ne’e. Tanba rumores hirak ne’e bele hamosu pániku no trauma ba povu inosente sira iha teritoriu Timor-Leste.

Fiar ka lae povu Timor-Leste sei kontinua moris iha rumores nia laran enkuantu laiha asaun konkreta ida husi governu. Liu-liu deklarasaun ofisial ruma husi Instituisaun Defeza no Seguransa hodi ba hatan no klarifika ba rumores hirak ne’ebé dadaun ataka hela povu no soberania nasaun ida ne’e. Presiza iha mekanizmu adekuadu ida husi governu hodi fornese informasaun ne’ebé los no justu ba ninia povu.

Ho ida ne’e, FM hakarak rekomenda;

1. Rekomenda ba Gabinete Prezidensia Konsellu Ministru nu’udar porta voz ba VI Governu nia atu foti medida ruma hodi responde ba rumores ne’ebé dadaun espalla iha komunidade. Aumezmu tempu fo klarifikasaun ba públiku kona-bá rumores hirak ne’e.

2. Rekomenda ba Ministru Interior no Ministru Defeza atu kordena hamutuk hodi fo deklarasaun ofisial ruma ba públiku kona-bá rumores paradeiru lideransa KRM no progresu Operasaun HANITA atu nune’e povu informadu ba asuntu seguransa nian iha rai-laran.

Fundasaun Mahein