DNKB falta rekursu hamanu hodi indentifika sasan importasaun

DILI - Ministeriu Agrikultura no Peskas (MAP) liu husi Diresaun Nasional Kuarentina Biosiguransa (DNKB) falta rekursu hamanu atu bele indentifika sasan importasaun. “Servisu kuarentina mak atu proteje sasan importasaun tama mai Timor-Leste liu husi moras peste ne’ebé mai husi liur atu bele proteje para labele tama mai timor,” dehan Direktur Kuarentina no Biosiguransa, Jose Alfalino ba BT iha nia servisu fatin Aeroportu Nicolau Lobatu Dili 16/06/ foin lalais ne’e. Nia dehan obstaklu ne’ebé kuarentina infrenta ohin loron premeiru rekursu humanu, fatin hotu-hotu pesoal tau ema ida ou rua. Tuir lolos iha postu tenki tau ema nain 3  hodi hare animal nia produtu, plantas, produtu nomos peskas nia produtu depois ho informasaun jeral.

Planu ba oin tenki tau ema iha fatin ne’ebé mak iha atu nune’e produtu tama mai ema mos iha atu bele kontola ba produtu sira ne’e. DNKB iha departementu hanesan plantas, animais, peskas, laboratorium, informasaun jeral no departementu administasaun finansas ida ne’e mak agora dadauk ezisti iha diresaun ne’e. Total funsinariu iha diresaun ida ne’e hamutuk 80 iha postu 14 mak agora dadauk prense hela hanesan nasional no munisipiu tanba Oe-Cusse iha postu 3 maibe ba oin sei aumenta tan ba Portu no Aeroportu.

Tanba kuarentina nia vijaun atu proteje nasaun TL husi testi no moras  liu husi platasaun peskas nomos organiza produtu liu husi importansaun no eskportasaun. Misaun atu kontrola movimentasaun plantasaun animal no peskas  ho produtu iha teritoriu TL atu bele asegura no garante produtu lokal ne’ebé halo eskportasaun ba liur tenki livre husi teste no moras ejotu. “Objetivu mak atu prvene teste no moras ejotus liu husi plantas, animais no peskas ho nia produtu liu husi nasaun seluk depois atu bele asegura garante produtu agrikula atu eksporta ba nasaun seluk,”dehan  nia

Nia haktuir durante ne’e liu husi kuarentina indentifika moras ne’ebé ijotiku tanba moras ne’ebé perigu iha nasaun seluk mais iha nasaun TL sei proteje atu labele tama mai. Nia esplika tan katak, sasan ne’ebé sira prende kualker produtu agrikula tama  mai laiha dokumentus no la tuir  prosedimentus ne’ebé mak  iha entaun Kuarentina tenki foti asaun hodi haruka eksporta fila ou halo destroisaun. Nia dehan durante ne’e Kuarentina prende barak liu mak hanesan plantas, ai-horis, aifunan balu nemak tama mai laiha dokumentus entaun kuarentina prende barak liu husi Aeroportu no Portu.

Nia dehan, sasan ne’ebé mak halo importasaun mai iha timor tenki liu husi inspesaun Alfandenga  iha postu entrada maibe bainhira kuando detekta sasan sira ne’e tenki mai iha Kuarentina depois mak foin fo asaun. “Inspeksaun premeiru mak ita tenki hare nia dokumentus iha ga lae? se bainhira laiha dokumentus sira tenki tuir prosedimentus  entaun kuarentina fo opsaun rua hanesan eskporta fila ou halo destroisaun, ida nemak durante ne’e Kuarentina implementa,”dehan nia. Nia informra sasan ne’ebé mak halo inspeksaun barak liu mai husi nasaun vizinu Indonesia no Malasia tanba sasan ne’e bainhira importa mai la tuir prosediemntu tanba ne’e Kuarentina konsideira sasan ilegal entaun tenki prende tanba laiha dokumentus.

Fatin inspeksaun tau iha Aeropotu, Portu Dili, Koreus, kargus depois iha postu entrada tretres hanesan Suai fatin 1, Maliana 3, Oe-Cusse 4, Atauro, Baucau no Com (Lauten). Nai dehan, foin dadauk Kuarentina konsege prende sasan ne’ebé tama la ho prosedementu legal tonelada ida no halo ona  destroisaun. Maibe foin dadauk sasan balu prende iha fulan kotuk entaun tau hamutuk depois buka tempu atu bele halo distroisaun hanesan aifuan no ramuan tradisional husi Xina. Nia esplika katak progresu fofoun ema barak la komprende servisu kuarentina entaun sasan ne’ebé importa mai barak mak laiha dokumentus maibe to’o ikus kompañia no Unipesoal balu komesa komprende tanba ne’e  sira  komesa trata dokumentus molok atu hatama mai nasaun foun ne’e.

“Sasan ne’ebé tama mai Kuarentina hare dokumentus kompletu ona entaun kuarentina mos sei hare nia kualidade sasan sira diak entaun haruka tama,”dehan nia. Nia dehan iha Suai postu integradu ida iha Salele (Kova-lima) maibe ba oin sei loke tan iha Fatumea, Fatululik portu no Aeroportu tanba agora dadauk Aeroportu sei iha hela konstrusaun no munsipiu Bobonaro iha postu mak hanesan Batugade, Memo no Tunubibi maibe sira ne’e hotu nia sentral mak iha Aeroportu Nikolau Lobato Dili. Nia dehan, sasan ne’ebé durante ne’e Timor-Leste halo ekosportasaun mak hanesan Kamii, Minanu, kinur no kafé mak kuantidade bo’ot, tanba prosesu eskportasaun banihira kompañia ida atu halo eskportasaun tenki mai iha diresaun nasional Kuarentina hodi ense formulariu depois prosesu sira nia dokumentus eskportasaun. (BT)

Business Timor - Ej-1