Enkontru ho parseiru kada tinan seidauk hatudu rezultadu diak

DILI - Diretor Luta Hamutuk, Mericio Akara hatete enkontru entre parseiru dezenvolvimentu (TLDPM) ne’ebé nasaun ne’e realiza kada tinan hanesan hela ho enkontru de’it no laiha rezulatdu signifikativu ne’ebé di’ak no laiha mos seriedade  ezekuta planu sira ne’ebé deskute ba iha baze. Akara hatete, dalan ida ne’ebé di’ak liu mak  planu estratejia dezenvolvimentu Timor-Leste nian tenki han malu ho parseiru sira nia planu. “Estadu nia planu dezenvolvimentu ne’e los maibe dalan atu implementa planu sira mak  liu hosi dalan ida ne’ebé, foka liu ba ida  ne’ebé prioriade iha ne’ebé?,” lamenta Akara.

Nia dehan programa ne’ebé importante liu mak depois remata tiha enkontru tenki implemeta kedas por ezemplu governante sira kolabora ho ajensia implementador tenke ba duni iha baze. “Tinan tinan TL sempre halo enkontru ho parseru dezenvolvimentu, mais importante mak output ne’e, enkontro regular sira ne’e hanesan ne’e importante mais importante liu mak output hosi enkontro refere mak saida ne’e ?, Diretor ne’e hatete ida ne’e ba BT iha nia servisu fatin, Farol, tersa ( 09-06). Nia kestiona konaba programa doador sira nian ohin loron apoiu duni nesesidade ka interese povu  nasaun  ida ne’e nian ka lae.

Ezemplu parseiru dezenvolvimentu hotu-hotu hakarak dezenvolve Timor maibe konkretu ne’e saida la klaru. Tinan hirak nia laran durante Timor ukun an, sira kria duni imfrastrutura baziku liu-liu liga ba povu nia moris loroloron ne’e oinsa. Tuir nia povu nia interese ne’e simples de’it, sira presiza bee mos, se bele liga bee mos tama sai uma para sira lalika kuru bee dok hanesan uluk beila sira. “Ita ukun an ona ne’e labele repete fali ita nia avo sira uluk ne’ebé mak kole liu ida ne’e mais ou menus ita bele dehan katak di’ak ona ka seidauk? Iha Dili mos sei lori jerken no masa sira ne’e hein antrian kleur tebes ne’e indikador ne’ebé negativu no seidauk positivu,”dehan Akara. 

Nia dehan ohin loron infrastrutura sira seluk hanesan fasilidade klinika no eskola seidauk diak, maske timoroan barak hanesan mai husi Cuba sira preparadu, sira tun duni ba hela iha baze ne’eba maibe fasilidade ba sira atu fo asistensia ba povu sira iha area rurais ne’eba ne’e sei limitadu tebes, eskola iha area rurais ne’eba ne’e kadeira no  meja mos sei limitadu hela, ne’ebé hare hosi aspetu sira ne’e enkontru tinan tinan hanesan hela ho inkontru de’it maibe la fó output ne’ebe diak ba nasaun foun ne’e. 

Diretor salienta liu tan katak problema durante ne’e planu dala ruma ideal de’it maibe atu implementa ba iha kraik ne’e dalan atu liu hosi ne’ebé? Tan ne’e atu garantia katak output ne’e ne tinan ida ka rua nia laran indikador sira bele sura  ka hatene katak tinan ida rua  nia laran ne’e atinji duni indikador balun  ne’e mak sempre problema hela de’it, implementasaun mak sempre problema hela de’it. Nia dehan parseiru sira sempre fó osan hanesan Uniaun Europea hanesan uluk sei tempu emerjensia to’o mai agora, por ezemplu governu Japaun, ajensia sira seluk hanesan hosi bilateral por ezemplu liu sira nia ajensia JICA no USAID barbarak ne’e maibe osan ne’e ba hotu ne’ebé mak infrastrutura baziku de’it ne’e la rezolve to’o agora, ida ne’e mak luta hamutuk kestiona. 

Nia hatete agora primeiru LH nia pojisaun ne’e hanesan  sosiadade sivil  ida no tenke hamutuk ho sosiadade baibain ne’ebé por ezemplu hanesan ema sira lori jerken tun sa’e buka bee araska ne’e sei hamutuk ho sira, ami nia interse sira nian  mak tenke  rezolve duni problema povo no nasaun nian. Nasaun harii atu resolve povu nia problema,  nasaun harii para atu harii fali parseiru  nia problema fali ka ema bot sira nia problema entaun lalika harii nasaun ida tanba harii nasaun atu resolve povu nia problema hanesan problema bee mos ne’e mais menus  iha tinan lima nia laran tenke sai historia ona labele konta beibeik problema bee mos.

LH enkoraja ba donor sira se bainhira hakarak apoiu ka kolabora ho governu Timor tenke klaru, hanesan hakarak apoiu iha setor bee mos entaun investe osan ne’e ho didiak ko’alia ho governu tenke iha garantia katak tinan hat ka lima nia laran hakarak duni atu resolve duni bee mos iha rai doben Timor- Leste. Nia haktuir tan katak ida-idak bele  halo nia servisu maibe tenke ba dalan ida katak tinan lima nia laran resolve problema iha ne’ebé ?, iha fatin ne’ebé ?, no iha Distritu ne’ebé para halo konkluzaun nasional katak bee mos ne’e rezolvidu tiha ona. Nia fo ejemplu hanesan nasaun Singapura ne’ebé rekorsu naturais la iha  bee mos la iha sira bele dada bee tama sai uma no ema lalika nono bee hemu, TL  nia nasaun ida bee iha  foho suli arbiru de’it maibe bele hola fali aqua iha kios sira. (BT)

Business Timor -  Ej-3