terça-feira, 14 de junho de 2016

Profesór portugés sira iha Timor-Leste hato’o keisa kona-ba ameasa nomós intimidasaun


Profesór portugés ne’ebé halo parte ba projetu eskola referénsia iha Timor-Leste hato’o keisa kona-ba desizaun arbitrária nomós falta pagamentu inklui dehan katak sira mos sai nu’udar vítima ba ameasa no intimidasaun bainhira sira tenta fó sai problema ne’ebé mosu. 

"Halo ami hanesan laiha dignidade. Sira ameasa ami no haree tuituir saida maka ami halo no ami ko’alia, liu-liu bainhira ami hato’o problema ne’ebé mosu iha projetu refere”, dehan profesór ida ba Lusa.

"Hanesan terór ida. Ema kontrola hela ami-nia moris. Karik mosu problema no bainhira kordenadora sira bolu no husu ami", esplika profesór ida seluk, hodi temin kordenadora projetu ne’ebé feto portugeza ka timoroan ida.

Kordenasaun hosi projetu eskola referénsia, ne’ebé koñesidu hanesan Centros de Aprendizagem e Formação Escolar (CAFE), ne’e entre Portugal ho Timor-Leste. No nasaun rua ne’e maka halo pagamentu.

Projetu CAFE ezisti ona iha munisípiu Timór 13, ne’ebé envolve dosente estajiária Timor-Leste besik 80, profesór portugés 130 ho alunu liu 5.000.

Lusa tenta atu hetan komentáriu kona-ba krítika hirak ne’e hosi kordenadora portugeza ba projetu ne’e, no ne’ebé husu mos esklresimentu ba Ministeriu Edukasaun iha Lisboa, maibé to’o oras ne’e ladauk fó resposta hodi esklarese pedidu oioin hato’o iha semana ikus ne’e.

Keisa hirak ne’e hato’o ba Lusa, hosi profesór sanulu resin no sira husu atu lafó sai sira-nia naran tanba “tauk atu hetan ameasa”.

Dosente sira ne’e hatutan tan katak instabilidade iha projetu ne’e maka halo profesór barak lakohi atu renova tan kontratu, tanba hanesan mosu iha kazu balun ne’ebé “ladun hetan atensaun hosi kordenadora sira".

Halo keisa kona-ba e-mail kordenasaun ne’ebé laiha ninia resposta no ladun iha mos esplikasaun klaru, ezemplu, relasiona ho mudansa ba iha polu ensinu nian.

"Bainhira ami to’o, sira dehan publikamente iha zona aeroportu nian. No ida ne’e hamosu konfuzaun bot no bolu tan polísia. Ema ida lahatene tanba saida maka laiha kordenasaun ho profesór sira iha fatin seluk no ladehan ba sira idaidak kona-ba alterasaun ne’ebé mosu", dehan profesór sira ne’e.

Profesór sira rasik, lahatene kona-ba kritériu ba tinan letivu nomós parte kordenasaun ne’ebé muda alokasaun dosente nian. Kordenasaun lapermiti atu troka profesór ida ho fali profesór seluk ba fali sentru formasaun ida, maski hetan ona konkorda entre kolega.

Tuir dosente ida haktuir ba Lusa katak responsável idaidak uluk nian hosi kada CAFE fó prioridade ba kolokasaun iha sentru edukativu balun, “dudu” atu profesór ne’ebé iha zona ida bá fali zona seluk.

Iha karta ida ne’ebé haruka ba dosente sira iha Timor-Leste, 10-setembru tinan kotuk, kordenadora sira fó sai kona-ba objetivu hosi manten profesór sira iha sentru ida durante tinan rua “hodi asegura kontinuasaun pedagójika”.

Profesór sira ne’e dehan tan katak laiha rekoñesimentu ba sira-ninia valénsia, iha eskola balun laiha profesór “hosi variante balun” ne’ebé desde tinan kotuk iha ona no “muda fali bá eskola seluk ne’ebé ladun presija”.

"Hato’o ona pedidu formál no husu mos klarifikasaun kona-ba kritériu ne’ebé determina ba sira-ninia kolokasaun, maibé to’o agora ladauk iha resposta hosi kordenasaun”, tenik profesór ida.

Profesór sira hato’o keisa katak ladun ko’alia ho kordenadora portugeza hosi projetu ne’ebé kontinua vizita CAFÉ iha teritóriu laran nomós keisa kona-ba kondisaun hosi uma profesór nia balun ne’ebé laiha “dapur ka fatin tein, laiha bee-mos no iha de’it kondisaun natoon”.

Profesór sira ne’ebé hela iha fatin izolada keisa katak “ladun iha flesibilidade” atu halo viajen mai Dili – maski haktuir ona katak kada dosente bele mai kapitál durante findesemana ida, kada fulan.

Problema ida ne’ebé kontinua mosu maka pagamentu hosi saláriu profesór portugés nian, saláriu ba funsionáriu ho profesór timor-oan sira.

Maski iha ona Timor-Leste desde marsu, maibé profesór sira ne’e ladauk simu saláriu, hosi kedas inisiu fulan juñu inklui timor-oan sira ne’ebé asumi ona funsaun iha fulan fevereiru liu ba.

Maski problema oioin ne’ebé mosu nomós dezafiu foun, profesór sira haktuir impaktu hosi sira-nia serbisu ba iha nivel lokál.

"Sira hotu serbisu ho laran no ho enerjia, no bele haree ida ne’e bainhira ami ba hamutuk iha komunidade lokál ninia leet. Sira hotu halo serbisu hodi serbi komunidade, ba lian, ba alunu no ba mos Portugal", dehan profesór ida ba Lusa.

SAPO TL ho Lusa


Texto em português no Timor Agora
Professores portugueses em Timor-Leste queixam-se de ameaças e intimidação 

Sem comentários: