KAZU BEBONUK, PN EZIJI GOVERNU TROKA DIRIJENTES PNTL

Atuasaun Polisia Nasional Timor Leste (PNTL) ba kazu homesidiu iha Bebonuk, nebe hamate joven, Tiago Inacio Coelho, Komisaun B Parlamentu Nasionál (PN), ne’ebé trata asuntu Negosiasaun Estranjeirus, Defeza no Seguransa Nasionál, husu ba Governu atu troka dirijente sira iha PNTL laran.

Prezidenti Komisaun B, David Dias Ximenes hateten, kazu Bebonuk nian ne’e, nia ko’alia ona ho Komandante Jeral PNTL Julio Hornay, hodi fó orientasaun atu halo autopsia.

“Ema sira ne’ebé hanesan dirijentes ba instituisaun ne’e, tenki troka kedas, sela’e loron ruma, ema sira bele kontra fali instituisaun, entaun ida ne’e ladi’ak. Entaun Governu tenki antisipa atu troka kedas ema sira ne’ebé kaer Komando ka instituisaun ne’e,”dehan David Dias Ximenes ba jornalista sira iha Parlamentu Nasionál, Segunda (08/05).

David Dias dehan, atuasaun polisia ba povu labele viola direitus humanus, tanba polisia nia kna’ar ne’e atu proteje, la’os atu estraga.

“Kaundu buat ida akontese hanesan ne’e, iha justisa nia laran, kuandu iha ona instituisaun ida mak la servi ona povu, maibé prejudika fali povu, dirijentes ba instituisaun ne’e, tenki troka tanba presesaun husi públiku ladi’ak ona,”dehan David Dias Ximenes.

Nia haktuir, kuandu sosiedade mak hateten ona katak, instituisaun ida ne’e mak la servi ona povu ho di’ak, Governu tenki foti desizaun.

“Halo autoposia para haree tok, kilat musan ne’e se nian, tanba iha Timor Leste ne’e, so admiti polisia ou F-FDTL mak iha kilat, ema seluk labele kaer kilat. Karik ema seluk mak tiru, entaun infiltrasaun iha ona, no ema ruma iha kilat illegal ne’ebé mak intelijensia sira seida’uk deskobre, no ida ne’e intelijen sira mak fraku,”katak David Dias Ximenes.

Tuir lei organika PNTL nian, fó posibilidade para polisia bele uza forsa, para des-mobiliza kriminozu sira ne’e, maibé atu des-mobiliza ne’e, la’os dehan katak atu oho, maibé halo aleja kriminozu ne’e hodi bele kaptura, maibé PNTL mak sei responsabiliza atu kura fali ema ne’e sai di’ak.

Nia esplika, tuir lei katak, PNTL bele halo atuasaun uza kilat, bainhira ema barak halo agresaun ba membru PNTL, entaun polisia bele uza kilat, maibé la’os atu tiru mate.

“Kuandu tiru halo mate kedas ne’e, entaun polisia la’os ona proteje, maibé oho fali ema. Maibé ida ne’e depende mós ba ezistensia situasaun ne’e, karik ema barak liu polisia bele uza forsa, maibé kuandu ema ida ka rua de’it, la presija uza forsa,”katak David Dias.

Iha fatin hanesan, Vise Prezidenti Komisaun B, Cesar Valente husi bankada CNRT mós hatete, nia lamenta tebes situasaun ne’e halo ema hotu paníku, tanba polisia halakon sidadaun nia vida.

“Ha’u rona katak, konflitu Bebonuk ne’e iha iis oituan ba artes marsiais, maibé polisia ne’e atu kriminozu se de’it, polisia la’os atu halakon fali ema nia vida,”katak Cesar Valente.

Nia hatutan, konflitu entre armas ho armas ne’e oin seluk, maibé garante seguransa ba povu ne’e, la’os atu uza kilat.

“Ha’u hateten bebeik ona ba Komando Jeral katak, komando kuandu ko’alia ba nia ofisial sira, labele hakruk, maibé tenki foti oin hodi  esklarese ba sira katak, orden mak ida ne’e, kuandu atuasaun sai husi orden, laiha toleransia,” katak Casar Valente.

Nia dehan, lideransa labele husik ofisial ida-ida hasai orden ba nia-aan rasik, maibé tenki la’o tuir orden Komando nian, no laiha operasaun ida ne’ebé Komando fase liman, tanba elementu sira ne’e la’o tuir orden Komando nian.

Bala musan iha isin lolon Tiago

Tuir rejultadu outopsia ba mate isin  Tiago Inacio  Coelho,  ne’ebe mak hala’o husi dotor  sira iha Hospital Nacional Guido Valadares (HNGV) hetan bala musan ida iha matebian ninia isin lolon.

Kazu tiru mate Tiago Inacio Coelho, akontese iha Bebonuk-Dili, Sabadu (06/05/2017) iha oras kuaze tuku 20:00 kalan. Mate isin Tiago Inacio Coelho tama mai iha mortuariu HNGV iha loron Sabadu (6/5) no iha Domingo halo kedas prosesu autopsia husi tuku 10:00 to’o 12:00, hafoin ne’e entrega kedas ba familia hodi halo serimonia funebre.

“Akontesimentu ida iha Bebonuk rezulta ita ninia joven ida mate, liu husi autopsi  hetan kilat musan ida iha isin, entaun  Komando PNTL loke ona prosesu ne’e, prosesu la’o hela ita sei halo ijaminasaun ba kilat  sira  ne’ebe mak iha depois  ita identifika kilat musan  ne’e mai husi ne’ebe,”esplika Komandante Jeral PNTL, Komisario Julio Hornai, ba jornalista, sira, Segunda (08/05/2017) iha Kuartel Jeral PNTL Dili.

Julio Hornai, husu ba familia matebian  sira  atu ho kalma, tanba prosesu ba kazu ne’ebe refere la’o hela.

“Prosesu investigasaun mak determina rejultadu lia los  ne’e  iha ne’ebe, tanba ne’e ha’u husu ba publiku hotu atu hein rejultadu investigasaun, ”hateten Julio Hornai.

Familia ejije investigasaun

Iha parte seluk, familia matebian Januario  Moniz, husu ba Ministeriu Publiku (MP) atu  loke  prosesu  investigasaun ba kazu oknum PNTL tiru mate Tiago Inacio Coelho.

“Ami familia matebian Tiago Inacio Coelho, kondena hahalok, i  responsabilidade ba  aktu  ne’ebe mak komete  husi oknum PNTL hodi hamate  ami ninia ema,”hateten Januario Moniz.

Tanba ne’e familia sira ijiji ba Ministeriu Publiku hodi halo  prosesu investigasaun klean ba membru PNTL.

“Se la iha justisa dignu mak ami familia sei hala’o asaun protestu ba Komando PNTL ho justisa no ba Parlamentu Nacional,”hateten Januario Lopes.

Iha parte seluk, Xefi Aldeia, Metin Hat, Bebonuk,  Anibal Martins da Cruz, lamenta kazu hamate Tiago iha fatin refere.

“PNTL autorija  ona, wainhira akontese buat ruma  iha bairo laran ami tenki kontaktu sira, maibe sira mai la fo satisfasaun ba ami  ninia hakarak, bele mai atua la’os mai atu tiru mate,”hateten  Anibal Lemos da Cruz.

Iha parte seluk,  Marcelino   Ribeiro, hateten,   wainhira Polisia mai halo atuasaun ruma mai  iha terenu tenki ko’ordena ho autoridade Xefi Aldeia ka Suco sira, tanba  autoridade  sira mak konhese ninia povu sira iha bairu laran.

“Se mak halo problema sira bele identifika, la’os mai atu tiru de’it.  Ami mos husu ba Komando Jeral PNTL atu monta, postu seguransa ruma, iha Bebonuk, atu nune’e bele fo seguransa hakmatek ba povu sira,”hatete Marcelino  Ribeiro. cos/ves avi

Jornal Nacional Diário