Produsaun Mina Iha Kitan - Bayu Undan Hahu Menus

Diretor Ezekutivu organizasaun Luta Hamutuk (LH), Mericio Akara, hateten produsaun minarai iha kampo Kitan no Bayu-Undan hahu menus e kondisaun ne’e sei fo impaktu ba reseitas fundu minarai, entaun governu tenke hasa’e reseitas rai laran, nune’e labele depende ba osan husi fundu ne’e.

Nia hateten, kampo minarai kitan agora kada loron so bele produs deit 5000 barel, ne’e ekonomikamente labele ona produs, enkuantu antes ne’e kitan konsege produs kada loron entre 10.100 to’o 95.000 barel.

“Ne’e labele ona produs, ho kondisaun folin mina global kada barel ne’e entre 31 no 32 dolar per barel no rezerva mak tuun, entaun kompania sira deside la halo produsaun ona, signifika kitan labele konta ona,” Diretor Akara hateten, iha nia knar fatin, Farol Dili.

Nia hateten, kada tinan governu sempre foti osan husi fundu minarai hodi aloka ba dezenvolvementu rai laran, katak Timor depende demais ba fundu mina nian.

“Sekuandu folin mina nafatin $31-32 per barel, entaun estimasaun tinan oin ne’e Timor so bele foti orsamentu husi esplorasaun mina ne’e entre $450 to’o $500 miloens, labele liu husi ne’e,” nia dehan.

“Bele ga la’e moris ho orsamentu $500 miloens husi fundu mina rai,”

Tanba ne’e, nia husu, governu tenke hanoin ona oinsa mak bele hasa’e reseita rai laran liu husi setor seluk.

Nia sujere, tenke dezenvolve setor peskas no investe maka’as iha area turismu, dezenvolve industria sira ; hanesan fabrika aifuan no fabrika sementi nian.

“Industria sira ne’e bele uza ona ita nia eletrisidade ne’ebe mak durante ne’e ita investe ona, hodi fo fali redementu ba ita selu impostu,” Diretor LH Akara sujere.

Iha parte seluk Deputadu Arao Noe, rekonese kestaun ne’e maibe Timor la presiza tauk, tanba tuir lei ne’ebe iha so bele foti osan husi fundu mina ne’e 3% deit.

“Timor nia osan sei sufsiente hela,” nia dehan.

Nia informa, osan husi fundu mina rai ne’e agora dadaun rai iha banku iha Amerika e iha tinan 2009 konsege halo diversifikasaun de fundus ne’ebe agora funan tan ona. “Ne’ebe la presiza hakfodak ho situsaun ida ne’e,” nia hateten.

“Ita nia osan ne’e ita la gasta hotu ida, ita tau tan osan iha banku balun, entaun ita komesa hetan ona reseitas husi ne’eba.”

So ke, nia sujere, ba governu tenke jere didiak osan hirak ne’ebe mak iha ona, labele gasta demais.

Entretantu Ministru Petroleu no Rekursu Naturais (MPRN), Alfredo Pires, rekonese katak mina iha kampo kitan hahu menus e agora la produs ona tanba folin mina iha merkadu mos tuun.

Kompania hasai tiha ona roo iha ne’eba, maibe nia dehan, bainhira folin mina sa’e fali, kompania sei servisu fali.

“Ita akompania hela situasaun internasional kona ba mudansa folin mina tun ne’e permanente ona, ou temporariu deit,” Ministru Pires hateten.

The Dili Weeklly