FOLIN MINA GLOBAL TUN, RESEITAS FUNDU MINARAI TL TUN MAKA’AS

DILI - Krize global ho folin minarai ne’ebe oras ne’e tun iha merkadu internasional fo impaktu diretamente ba reseitas Timor-Leste nian ne’ebé dependensia ba fundu minarai. Rendimentu husi minarai tun maka’as halo komparasaun ho tinan kotuk. “Kona-ba  folin mina ne’ebe oras ne’e dadaun tun iha merkadu internasional, konserteza fo impaktu ba ita nia rendimentu husi mina ne’ebe mak iha hanesan likidu iha Bayu Undan no Kitan ninian besik liu ba indikador breed.

Indikador merkadu liur  iha breed, WTA, entaun ita besik liu ba breed maske ita hatene katak breed sempre boot liu tan WTA maibe rua ne’e hotu tun maka’as iha fulan hirak ne’e nia laran,” dehan Presidente Autoridade Nasional Petroleo Gualdino da Silva ba BT iha nia knar fatin, sesta (04/09).Nia informa katak TL nia produsaun iha kampu rua; Bayu Undan no Kitan la’o nafatin ho nia ritmu kontinua mantein. Hanesan iha kampu Bayu Undan, produtu likidu (produtu gas) kada loron ida 900 mill to’o 1.1 billaun standar kubik feed. 

Gualdino esplika katak  produsaun kampu  Kitan la hanesan Bayu Undan ninian tanba nia rezerva ne’ebe ki’ik no produs porvolta de 5 mil barel kada loron. “Intermos rendimentu impaktu duni. Se ita nia mina kada baril ida $80 ou $90, fulan ida ka rua ita bele hatama husi ANP deit fora de taxa, ita bele hatama $150 ou $200 milloens kada fulan. Maibe ho presu ida agora ita nia rendimentu hatama ba iha estadu liu husi mina mensalmente signifikativu ki’ik duni. Agora dala ruma $30 to’o $50 milloens kada fulan no komparasaun ne’e husik ba ema hare took nia rasio nee hira? Maibe realidade no faktus mak ne’e,” hatete nia.

Nia mos afirma katak rendimentu kampu Kitan hahu inisiu to’o iha fulan Jullu tinan ne’e hatama ona besik billaun ida no ida ne’e inklui mos ho taxa. Husi produsaun refere, tuir nia hatete, TL  kada loron ida sempre haruka provolta 500 mil feed gas liu husi kadoras Pipeline Darwin LNG. Signifika katak TL  nia fornesimentu gas ba sosa na’in sira LNG no Tokyo Gas diak hela no TL prense nafatin nia obrigasaun kontratais husi likidu  hodi fa’an diretamente ba merkadu maibe nia folin hahu tun tanba impaktu husi krize global ne’ebe nasaun sira barak hasoru.

Tuir nia katak alende iha Bayu Undan, maske folin mina tun, kontinua halo esplorasaun. Maibe iha kampu Kitan realasiona ho folin mina tun fo impaktu hodi para provizoriu durante fulan hirak nia laran no agora foin lao normal fila fali.

Mina matan foun

Alende ne’e nia mos informa kona ba identifikasaun mina matan foun iha area konjuntu no mos area esklusivu  Timor-Leste nian. Maski identifika ona mina-matan foun, perfurasaun ba tinan ida ne’e seidauk halo tanba impaktu husi presu mina ne’ebe oras tun iha merkadu internasional. “Iha area esklusivu mos iha ENI maibe ba tinan ida ne’e mos sira la perfurasaun karik iha findu 2016 ou 2017 tanba ita hatene katak ho presu ne’ebe tun globalmente ba kompania ne’ebe servisu iha parte peskiza minarais ninian barak mak retira sira nian maibe ita nian fatin hela iha ENI karik buat ne’ebe sira halo sei adia uitoan ba perfurasaun laos presu deit maibe mos sira hakarak komprende didiak no halo tan estudu tekniku didiak kona ba prospeitu ne’ebe iha molok sira halo perfurasaun,” hatete Presidente ANP.

Nia dehan TL nia kontratu foun seidauk fo sai tanba TL sei finaliza rejime legais tantu iha area konjunta no area esklusiva. Tanba ne’e mak seidauk fo lisensa maibe ba area sira ne’ebe mak kontraktu iha ona kompania sira kontinua halao sira  atividades ka servisu. Maske nia ritmu ne’e afetadu uituan krize global intermos presu minarai ninian tun maibe sira nia kontraktu iha nafatin no buka nafatin estudu hodi prepara halo sira nia perfurasaun iha tinan oin mai.

“Entaun mina matan sira ne’ebe mak deskoberta ona bele loke fali ba estudu hodi bele hare fali ba iha futuru produsaun no mos mina matan sira ne’ebe iha area mamuk. Kundu ita nia regimi legais sira ne’e establesidu ona ita bele loke fali ba iha future investimentu,” dehan nia. Nia informa katak mina matan ne’ebe Timor Leste iha mak hanesan Kitan, Bayu Undan, Sunrise, Jahal Kuda Tasi, Cadis, Cleop, Crin no  Scuila. Iha tempu tuir mai kompania sira liu-liu ENI iha nia area sei hare oinsa mak bele reativa fila fali sira nia estudu ne’ebe ENI la’o hela agora daudauk. Bele halo fali estudu atu bele reativa fila fali deskoberta ne’ebe iha area konjunta  tanba  area sira ne’e pretense hela ba kontratu kompañia ENI husi Italia ninian.(BT)

Business Timor