terça-feira, 9 de janeiro de 2018

Tribunal timoroan konfirma la'ós inkonstitusionalidade hosi regra kona-ba hatún prezidente parlamentu nian

Tribunal Rekursu timoroan konfirma ona iha loron-sesta katak la'ós inkonstitusional norma hosi rejimentu parlamentu Timor-Leste nian ne'ebé permiti hatún, kumpri kritériu balun, hosi prezidente órgaun soberania nian.

Desizaun, hetan hosi Lusa no transmiti ona ba prezidente Parlamentu Nasional, ba deputadu na'in 12 hosi opozisaun no ba Prokurador-Jeral hosi Repúblika nian hatán nune'e ba pedidu ida fiskalizasaun hosi konstitusionalidade nian, ne'ebé halo iha fulan liubá hosi prezidente Parlamentu, Aniceto Guterres Lopes.

"Juís sira ne'ebé halo parte iha koletivu hosi Tribunal Rekursu konkorda hodi la deklara inkonstitusionalidade" hosi artifu 15 hosi rejimi, ne'ebé "laiha kontaminasaun, formak ka tuir matéria hosi vísiu konstitusionalidade ruma", hakerek iha rezolusaun.

Desizaun asina hosi juís sira Deolindo dos Santos (prezidente ho relator), Guilhermino da Silva ho Edite Palmira dos Reis.

Grupu juís sira konsidera katak rejimentu fó ba parlamentu "kbiit ida hanesan ba eleisaun no mós ba demisaun hosi nia prezidente", no konstitusionalidade ba elaborasaun hosi rejimentu hanesan kompeténsia hosi Parlamentu Nasional, hatete hosi desizaun ne'e.

Iha loron 11 Dezembru liubá, Aniceto Guterres Lopes anunsia pedidu fiskalizasaun ketak ida, iha sekuénsia hosi proposta ida ne'ebé aprezenta hosi opozisaun ba nia demisaun hosi kargu.

Iha kauza maka mudansa ida ba artigu 15 hosi rejimentu, aprova iha fulan-Maiu tinan liubá, hodi permiti hatún, ho maioria absoluta, prezidente ka elementu sira seluk hosi meza Parlamentu Nasional nian.

Mudansa ne'e aprova, iha tempu ne'ebé, ho mós votu sira konkorda nian hosi Frente Revolucionária de Timor-Leste Independente (Fretilin), ne'ebé nia bankada iha momentu ne'ebá lidera hosi Aniceto Guterres Lopes.

Artigu 15 hatete katak bele hatún prezidente Parlamentu ho pedidu ida hosi "deputadu na'in 10", ho prosesu ne'ebé hala'o "iha votasaun hosi eleisaun sekretu", no presiza prezensa hosi 2/3 hosi deputadu sira no sim hosi maioria absoluta.

Mudansa sira aprova ona iha momentu ne'ebé bankada hosi Governu, iha tempu ne'ebá lidera hosi Congresso Nacional da Reconstrução Timorense (CNRT) - agora daudaun iha opozisaun - hakarak hatún prezidente Parlamentu iha tempu ne'ebé, deputadu Vicente da Silva Guterres, hosi CNRT.

Agora deputadu na'in 12 hosi opozisaun defende fali demisaun hosi prezidente Parlamentu Nasional, ne'ebé sira akuza katak "labele justifika nia inkapasidade jestaun nian, hodi komplika" instituisaun no hodi buka krizi institusional ida hodi obriga halo eleisaun antesipadu sira.

Iha testu ida, ho loron 04 Dezembru no asina hosi deputadu na'in 12 hosi deputadu na'in 35 hosi forsa tolu opozisaun nian, CNRT, Partidu Libertasaun Popular (PLP) ho Kmanek Haburas Unidade Nacional Timor Oan (KHUNTO), Aniceto Lopes hetan mós akuzasaun katak viola regra rejimental sira no direitu hosi asesu Parlamentu Nasional nian ba informasaun importante hodi deliberasaun konsiente ida hodi admiti tramitasaun hosi proposta orsamentu retifikativu bainhira falta "hatudu motivu adekuadu sira".

Opozisaun aprezenta ona, iha loron 20 Novembru liubá, proposta sensura ida ba Governu no rekursu ida hasoru desizaun ba tramitasaun orsamentu nian, testu ne'ebé seidauk iha markasaun ba debate iha plenáriu.

Aniceto Guterres, ne'ebé uluk hanesan líder hosi bankada Fretilin, eleitu ba prezidénsia Parlamentu nian ho marjen mínimu hosi votu ida (33 kontra 32), bainhira sei hala'o hela negosiasaun sira hodi harii Governu.

Votasaun hala'o ona liutiha loron rua hafoin Fretilin asina tiha akordu entendimentu ida ho Partidu Demokrátiku (PD) no ho KHUNTO hodi harii Governu ida koligasaun nian.

Iha parte ikus negosiasaun nian, KHUNTO husik akordu no sai nune'e hanesan opozisaun, ne'ebé kontrola maioria hosi fatin sira iha Parlamentu (hamutuk 35 hosi 65).

SAPO TL ho Lusa

Sem comentários: