terça-feira, 11 de dezembro de 2018

Censos Agricolas 2019 - Hau Nia Resposta, Hau Nia Futuru

Quintiliano Belo* | opiniaun

Censos Agricolas, nudar Censos dahuluk depois tiha Timor-Leste hetan nia Restaurasaun iha 20 de Maio 2002 liu ba.

Bazea ba Censos Agrikultura Mundial ho siklu kada Tinan 5 dala ida hateten katak Timor-Leste nia Tempo mak Tinan 2018/2019, no karik Timor-Leste la konsege realiza, Timor Leste nunka mais atu realiza, ou bele realiza depois de tinan 10 oin mai.

Tamba nee Governu sira nebe Liu ona esforzu-an hodi produz no aprova Rezulusaun Governu liu husi Conselho Ministro ho Nu 23/2017  hodi konfirma katak realizasaun Censos Agricolas prioridade no preriodades tebes atu bele sai nudar fundasaun hodi sukat no hatene tuir lolos estrutura realidade atual Agrikultura, pecuaria, floresta no Pescas iha Timor-Leste.

Ho Nunee VIII governu nebe Lidera husi Sua Ex-cia Premeiru Ministru Taur Matan Ruak mos konpremitidu hodi tau mos Censos Agricolas nudar programa prioritario iha seitor agrikuktura durante mandatu tinan 5 oin mai. Hodi Asegura katak planu politika ba dezenvolvimentu seitor agrikultura, pecuaria, florestas no pescas tenki bazea duni dadus kredibel, nufim dadus hirak nee sientifikamente rekuinesidu iha mundu internasional.

Kompremisu VIII governu nian nee, hatudu liu husi orsamentu nebe alokadu iha OGE 2019, katak VIII governu hamutuk ho tekniku sira prontu atu realiza Censos Agricolas iha tinan 2019. Nunee Timor Leste hetan dadus nebe sai provas forti no garantidu, hodi tulun politiku, seitor privadu nasional no internasional sira atu bele halo investimentu iha Seitor Agrikultura, pecuaria, florestas no pescas iha Timor-Leste.

VIII Governu Timor Leste, lakoi lakon oportunidade diak ida nee, basa dadus mak sai hanesan fontes prinsipal hodi hatene lolos katak too iha nebe no atu ba tan iha nebe. Aleinde ida nee VIII governu hatene katak, so dadus mak bele sai provas forti hodi justifika progresu sira tantu horizontal nomos vertikalmente.

Loos duni, Timor-Leste ladauk iha esperiensia sufisienti atu realiza Censos Agricola, Maibe ho tulun mai husi Peritus Internasional-nebe FAO mak suporta, Diresaun Geral Estatiska hamutuk ho Ministerio da Agrikultura no Pescas prontu atu infrenta desafius sira ho konsiensia tomak, hodi halo susesu Censos Agricola 2019.

Tamba nee, Diresaun Geral Estatiska nebe nudar badaen, Ministerio da Agrikultura no Pescas nebe nudar uma nain no FAO nebe nudar arkitektura esforzu maka’as durante tinan rua nia laran hodi halo preparasaun sira tuir padraun no metodolojia nebe internasionalmente rekuinesidu.

Nunee komisaun teknika disidi atu realiza Pilotu Censos Agricolas antes implementasaun Censos Atual 2019. Nunee pilotus Censos Agricolas iha Timor Leste komesa hahu iha loron 03-no termina iha 22 de Dezembru 2018 iha Munisipiu 8, suco 30 ho nia kompozisaun 65% suco Urbana no 35 suco Rural.

Munispiu sira nee mak hanesan Aileu, Baucau, Bobonaro, Covalima, Ermera, Manufahi, Viqueque no RAEOA ho total uma kain Agrikultor nebe sei hetan enumerasaun hamutuk 4500.

*Quintiliano Belo
Arj. Sec. Ezekutivu

Sem comentários: