ASALTA REZIDENSIA L-7, KOMISAUN B KONSIDERA DEMAIZADU

Komisaun B-Parlamentu Nasional (PN) ba asuntus Defesa, Seguransa no Negosiu Estranjeirus, konsidera aktu indisipliner ne’ebe maka oknum membru FALINTIL-Força Defesa de Timor Leste (F-FDTL) ho Polisia Nasional Timor Leste (PNTL) halo hodi aserka rezidensia Komandante FALINTIL, Cornelio Gama “L-7” iha Fatuhada, Dili, foin lalais ne’e, demaizadu liu.

Prezidenti Komisaun B, David Dias Ximenes “Mandati”, hateten, se asaun ne’e la iha ordem husi komando, maka la iha rajaun atu elementus forsas armadas lori armas ba serku  ema nia uma.

“Maijor Jeneral Lere Anan Timur koalia tiha ona, ba aserka uma halo saida, nia dehan ona, nia koalia los ida ne’e indisiplina, mesmu keta dala ruma ema koalia liafuan nebe la los, ita labele uja forsa ba kedas,”  afrima David Mandati iha PN, Tersa (23/08/2016).

David esplika katak, aktu ne’ebe maka forsas ho PNTL sira foti tenki tuir lei no ordem, la bele halo tuir elementus sira nia hakarak para implika fali ba instituisaun nia prestijiu no naran diak.

“Atu ba serka uma mesmu Polisia se deit atu halo buat ruma ba ema nia uma tenki ho mandatu husi Tribunal anaunser que iha buat ida flagarante de leitu, segundu kuantu mais ba L-7 nia uma, sekarik maun alin iha uma halo sala laos L-7 maka halo sala, sala karik ema ida ida responsabiliza laos ema uma laran sala hotu,” afirma  Mandati.

Iha fatin hanesan Deputada Josefa Pereira hatete hahalok nebe Polisia no F-FDTL sira halo ida ne’e demaziadu, maske iha razaun maibe hahalok laos maneira atu tama L-7 nia rezidensia ou kualker povu.

“Ita labele uja ita nia atuasaun nebe demais liu, ne’e labele, los duni katak talves iha musika nebe sira loke iha uma nia lian maka’as liu tanba ne’e sira sente hanesan enkomoda oituan iha sira nia eventu ne’e maibe laos ho maneira hanesan ne’e, karik la los dehan didiak nune bele hatun lian nebe iha laos ho maneira asaltu tanba ne’e laos hahalok nebe dehan kontra Nasaun ou Estadu, sa tan laiha koñesementu husi Komando,” hateten Deputada Josefa Pereira.

Konsidera mauhu

Oan mane  Saudozu Sub Xefi  Estadu Maior FALINTIL, David Alex  ‘Daitula’, Alex Daitula Junior, konsidera elementu F-FDTL no PNTL   ne’ebé maka asaltu rezidensia Veteranu Cornelio Gama L-7 ne’e hanesan ema mauhu  ne’ebé uluk lakohi Timor-Leste (TL) hetan ukun -an.

Kazu  asaltu ne’e akontese  iha rezidensia L-7 nian iha Fatuhada, Dili, Sabadu (20/08) liu ba, bainhira Estadu Timor-Leste komemora aniversariu FALINTIL ba 41.

Ho kazu  ne’e,  Daitula Junior dehan, ema sira  ne’e la hatene istoria Timor-Leste, tanba  sira  ninia ina-aman uluk  la luta ba independensia,   oinsa maka bele hatene istoria se maka Veteranus,  se maka la’os Veteranus.

“Sira  ne’ebé maka la involve   iha  prosesu luta libertasaun ba rai ida ne’e ninian ne’e maka ohin loron tama instituisaun   ne’e para atu des valoriza ema Veteranus sira ninia sakrifisiu  ne’ebé maka halo ba nasaun.    Ema sira  ne’e laiha sentimentu,  sira la agradese ba  ida ne’e,  sira  mai tenta des valoriza aat liu tan maka atu hatun dignidade de Estadu ne’e nian. Bapa ninia tempu sira nia inan aman sira mauhu,  sira rasik maka involve ba ida ne’e maka  sa’e fali ba tur iha instituisaun  importante,”esplika Daitula Junior, ba JN-Diário, iha Burger King Colmera, Dili, Tersa (23/08).

Tanba  ne’e maka, Daitula Junior, dehan, dala ruma nia kestiona ba rekonsiliasaun, tanba rekonsiliasaun ne’e politika, la’os rekonsiliasaun ne’e konstitusional. Agora rekonsiliasaun ne’e iha fali justisa ninia leten,  maibe justisa iha fali rekonsiliasaun ninia okos, ema  sira  ne’ebé maka uluk involve  iha krimi  hahú 1975 to’o 1999 ne’e ohin loron tanba rekonsiliasaun.

“A’at liu tan ita fo oportunidade ba sira ohin loron hetan fatin ne’ebé maka importante iha Estadu no nasaun ida ne’e,  sira  goza  tiha ona previleziu  iha  Estadu no nasaun ida ne’e. Agora  kontinua atu des valoriza  Estadu no nasaun ne’e ninia istoria rasik. Ne’e ha’u kontinua alerta ba Estadu nasaun ne’e haree ema sira ne’e ou sira nia komportamentu iha instituisaun diak liu hasai  prosesu sira tuir lei ne’ebé maka vigora  iha ita nia rai,”  dehan Daitula Junior.

“Ha’u husu dala ida tan Estadu ne’e, liu-liu instituisaun F-FDTL no PNTL ne’e atu rekruta ema tama  iha instituisaun rua ne’e tenki haree didiak, tanba instituisaun rua ne’e sagradu, ema lori ran ho ruin maka  harii,  tanba  ne’e maka laiha razaun ida ema ne’ebé maka uluk lakohi ukun a’an sira ne’e mai atu hatun fali instituisaun rua ne’ebé maka ema lori ran ho ruin maka hodi sosa ne’e,”dehan Daitula Junior.

Tanba  ne’e  maka, Daitula Junior, husu liu-liu ba instituisaun F-FDTL no PNTL bainhira rekruta sidadaun Timor atu tama iha instituisaun rua ne’e, tenki haree ba nia istoria pasadu ne’e oinsa. Labele lufu-lafu rekruta deit, depois hetan problema hanesan ne’e.

“Ita hili ema sira ne’ebé maka uluk lakohi ukun-an ninia jerasaun maka masimu iha instituisaun rua ne’e,   uluk sira lakohi ukun a’an ne’e maka tama instituisaun rua ne’e agora kontinua tama iha instituisaun rua ne’e para desvaloriza instituisaun rua ninia  naran,”dehan  Daitula Junior.

Familia tenki hato’o keisa

Nune’e mos, Diretor ezekutivu Judicial  System Monitoring Program (JSMP),  Luis Oliveira Sampaio, husu ba familia husi veteranus Cornelio Gama ‘L-7’ atu hato’o keisa ba instituisaun  PNTL, F-FDTL ho PDHJ atu bele  halo prosesu investigasaun ba akontesimentu ne’e.

Hanoin iha dalan opsaun legal ne’ebe atu halo relasiona ho atuasaun husi pesoal Polisia Nasional Timor-Leste (PNTL) ho Falintil Força Defesa Timor-Leste (F-FDTL), primeiru atu hatene motivasaun lolos kona ba akontesimentu ne’e tenki halo investigasaun para hartene.

“Se mak halo ida  ne’e, bele instituisaun rasik (PNTL ho F-FDTL) tuir fali Provedor dos  Diretus  Humanus e Justiça (PDHJ) dalan atu to’o ba faze hirak ne’e mak familia husi  Cornelio Gama (L-7) tenki aprezenta keisa ba instituisaun relevante sira,”tenik Luis.

“Ita bele koalia ba media mas ita tenki buka mekanismu sira tuir lei dehan atu nune’e bele fasilita prosesu investigasaun, hanesan ita dehan katak Komando F-FDTL la iha koñesimentu kona ba ida ne’e hanoin dalan diak atu bele hahú  prosesu hodi investiga no hatene lolos se mak orienta ida ne’e kuandu husi komando rasik dehan katak la iha koñesimentu,” hatete Diretor JSMP Luis Oliveira Sampaio, ba JN-Diério, iha nia servisu fatin Colmera, Dili, Tersa (23/08),  rerelasiona ho atitude elementu PNTL ho F-FDTL ne’ebé halo asaltu ba L-7 nia uma iha Sabadu (20/08), iha Fatuhada, Dili.

Luis Oliveira Sampaio hatete, konstituisaun repúblika garante sidadaun sira hotu-hotu nia direitu ba liberdade, seguransa no buat sira seluk-seluk.

“Buat sira ne’e dala ruma akontese tanba  la utiliza  instrumentu legal sira ne’ebe maka garantidu iha lei, artigu 28 Konstituisaun da Republika dehan katak sidadaun iha direitu atu la simu ka reziste hasoru ordem ne’ebe la tuir lei ne’ebe ofende ema nia direitu liberdade no seguransa, tanba liberdade seguransa no hakmatek ne’ebé direitu fundamental ema ida-idak.

 “Reziste kuandu ema  ka instituisaun ruma tama ba ita nia  uma sem mandatu klaru husi  instituisaun ruma no mandatu ne’e mos tenki  husi tribunal laos husi fali instituisaun seluk. Mas iha kazu ne’e ita lamenta tebe-tebes tanba sa mak ida ne’e bele akontese, alende ne’e iha ita nia kodigu penal asegura katak ema ruma ameasa sa tan uza fasilidade  Estadu nian hanesan  kilat sira ne’e atu proteje povu,  uza hodi ameasa ida ne’e krimi,” Luis Oliveira Sampaio hatete.

Nia hatutan,  kazu ne’e iha indisius krimi ne’e iha ona, balun natureza publiku no semi publiku maibe involve instituisaun PNTL ho F-FDTL tenki halo investigasaun.

Iha parte seluk, Diretor ezekutivu Asosiasaun Hak, Manuel Monteiro, iha nia serbisu fatin  Farol, Dili, hatete, kazu elementu  PNTL ho F-FDTL halo asaltu ba Cornelio Gama ‘L-7’ nia uma, kontra lei.

“Ema la senti livre tanba polisia ho militar atu garante sidadaun sira nia liberdade, mas agora sira ba halo atakes hodi halo pasa revista ba ema nia uma laran, entaun sidadaun sira ne’e la senti livre,”dehan Monteiro.

Autor seguransa iha medida kapturasaun oin rua. Ida medida flagrante de leitu ka kaer ho liman haree ho matan bele halo atuasaun kedas sem hein mandadu kapturasaun husi tribunal, rua, autor seguransa sira sei la bele halo medida ruma ba fatin ruma ne’ebe sira deskonfia wainhira la hetan autorizasaun husi tribunal.

“Nain ba krimi ida maka Minsiteiru Publiku (MP) laos PNTL  ka F-FDTL no atuasaun ne’e mos tenki nafatin ba lei konsituisaun da Republika artigu 147 ne’ebe hatete seguransa interna ne’e kabe ba polisia nia serbisu laos militar.  Agora militar halo sala ona, anaunser hetan konvida husi polisia ne’e sala ona, se halo dia ne’e viola diretus humanus, entaun tenki iha responsabilidade oin rua, institusional hodi husu deskulpa ba familia vitima sira no mos pesoal ne’ebe halo krimi ne’e no ikus tenki ba hatan tuir dalan justisa,”dehan Monteiro.nes/avi/des

Jornal Nacional