domingo, 24 de maio de 2015

MNEK TL Hasoru Malu ho MNE Australia Ko’alia Kona Ba Interese Rai Rua Ninian


Tempo Semanal - Tuir komunikadu de imprensa ne’ebe simu husi Ministeriu Negosiu Estranjeiru Timor Leste iha loron 21/05/2015 informa katak Hernani Da Silva Coelho, Ministru Negósiu Estranjeiru no Koperasaun (MNEK) Timor-Leste, iha loron 19 Maiu 2015, hasoru malu ho Julie Bishop, Ministra Negosiu Estranjeiru (MNE) Australia, iha Canberra.

Sorumutu entre parte rua ne’e akontese durante vizita ofisial daruak Ministru Hernani Coelho nian, ne’ebe hahu iha loron 18 – 20 Maiu 2015. Molok ne’e, iha fulan Abril 2015, Ministru Hernani Coelho halao uluk ona vizita ofisial dahuluk ba Jakarta, Indonesia no tuir plano sei halao mos vizita ofisial datoluk ba Nova Zelandia iha loron 25 Maiu 2015.

Objetivu hosi sorumutu ho Ministra Negosiu Estranjeiru Australia, Julie Bishop, koalia konaba assuntu estratejiku entre nasaun rua ne’e, vizaun no aspirasaun Timor-Leste konaba kestoens rejionais.

“Hau nian enkontru ho Ministra Julie Bishop ne’e hanesan enkontru ofisial. Ami koalia konaba assuntu hirak ne’ebe sai hanesan interese estratejiku entre Timor-Leste ho Australia. Ami koalia konaba assuntu koperasaun ekonomika, koperasaun sosial-kultural no area edukasaun. Ami hare hikas fali buat sira ne’ebe mak Timor-Leste ho Australia halo ona hodi hare fali ba oin, saida mak ita bele halo. Ami aproveita mos oportunidade ida ne’e hodi atualiza Ministra Julie Bishop konaba situasaun politika, sosial, ekonomika no mos konaba vizaun no aspirasaun Timor-Leste nian iha kestoens rejionais, kestoens trans-rejionais no mos kestoens globais, liu-liu foka ba assuntu sira ne’ebe mak ita sei aborda ka koalia iha reuniaun sira ne’ebe mak sei akontese iha Assembleia Jeral Nasoens Unidas iha fulan Setembru, iha Nova Yorke,” katak Ministru Hernani Coelho.

Konaba kestaun delimitasaun fronteira entre Timor-Leste ho Australia, Ministru Hernani akresenta katak iha vizita refere, Timor-Leste iha oportunidade atu rona Australia nian preokupasaun no opiniaun sira konaba prosesu ne’ebe oras ne’e lao dadaun, hanesan prosesu arbitragem no prosesu negosiasaun konaba revizaun ne’ebe Timor-Leste hanoin atu halo relasiona ho akordu ne’ebe existe entre rai rua ne’e, ne’ebe, nudar konsekuensia ida hosi evolusaun eventu hirak ne’ebe mak akontese ona iha tinan hirak ne’e nian laran.

“Ministra Julie Bishop mos foti kestaun balun ne’ebe relasiona ho kestaun arbitragem ne’e rasik no mos proposta balun ne’ebe maka Australia hato ba Timor hanesan apoiu ba area patrulha maritima ninian, iha mos area ne’ebe relasiona ho kontratu ke ita halo ho kompania sira ne’ebe mak halo explorasaun iha ita nian Tasi Timor no mos hare konaba assuntu sira ne’ebe iha relasaun ho akordu Koperasaun Trilateral ne’ebe oras ne’e sei iha prosesu nian laran entre Timor-Leste, Norte Australia no mos ho parte Oriental hosi Indonezia ninian,” dehan Ministru Hernani Coelho.

Relasiona ho assuntu hirak ne’e, Ministru Hernani Coelho hatutan “ita hateten ba Ministra katak los duni ita iha diferensa iha buat balun ke presijamente ita hanoin la hanesan, maibe ba ita, importante katak Australia ita nian rai vizinhu ida, ita hanesan belun, iha diferensia ne’e buat ida ke normal maibe presija tau diferensa sira ne’e iha meza para ita koalia, diskute hodi hetan dalan klaran hodi responde ba ita nian preokupasaun ne’ebe bele satisfas ba ita nian nessesidade no mos bele estabelese baze ida ke diak liu tan ba ita nian relasaun ba futuru nian. Ita mos hato ba Ministra dehan katak ita Timor cautious, conscious, realistic but pragmatic iha ita nian aprosimasaun ba buat sira ne’ebe mak oras ne’e halao hela dadaun iha prosesu entre Timor-Leste ho Australia.  Australia agradese ita nian nakloke no seriedade ba kestaun sira ne’e no mos ita nian honestidade iha ita nian pozisionamentu iha kestaun sira ne’ebe ita iha.” 

Timor-Leste mos hato’o ba Australia iha enkontru ofisial ne’e katak Timor-Leste konsidera assuntu delimitasaun fronteira ne’e importante teb-tebes, tamba ne’e mak Governu Timor-Leste estabelese ona Konselhu Delimitasaun Definitiva ba Fronteira Maritima. Iha oportunidade ne’e, Ministru Hernani explika mos konaba importansia hosi estabelesimentu konselhu ne’e, ninian mekanismu servisu, pozisaun iha futuru, no preparasaun saida deit mak sei halo ba assuntu ne’ebe konsidera hanesan assuntu importante ba rai rua ne’e hotu.

Iha vizita ofisial ne’e, Ministru Hernani Coelho hamutuk ho komitiva hasoru malu mos ho Ministru Defesa Australia, Kevin Andrews, hodi koalia konaba koperasaun entre Timor-Leste ho Australia iha area Defesa nian.

“Iha enkontru ne’e, ami hanesan halo revizaun jeral ida konaba atividade hirak ne’ebe iha, konaba evolusaun koperasaun ne’e nian hodi hare ba oin saida mak Australia ho Timor-Leste bele halo hodi servisu hamutuk atu nune’e bele responde ba nessesidade rai rua ne’e nian no mos responde ba potensialidade hirak ne’ebe bele mosu iha regiaun. Potensialidade ne’e bele mosu iha aspetu rua. Ida mak ameasa no ida seluk mak oportunidade atu bele servisu hamutuk hodi dezenvolve, mantein no amplia ita nian atuasaun iha rejiaun liu-liu iha aspetu ne’ebe relasiona ho krime transnasionais, peska illegal no trafiku humanu,” dehan Hernani Coelho.

Entretantu durante vizita ofisial loron tolu iha Australia, Ministru Hernani Coelho hasoru malu mos ho entidade oin-oin hanesan Dekanu Korpu Diplomatiku iha Canberra, Embaixador Pedro Villagra Delgado, grupu solidariedade ba Timor-Leste (The Canberra Friends of Dili) hamutuk ho estudante no komunidade Timorense iha Canberra, Embaixador Portugal no Reprezentante Brasil iha Canberra, Embaixador sira hosi rai ASEAN no Pasifik, Embaixador Kosovo, Sabri Kiqmari, no Prezidente Nasional Veteranu Australia nian, Admiral Ken Doolan. 

Hafoin remata vizita iha Canberra, Ministru Negosiu Estranjeiru no Koperasaun Timor-Leste, Hernani da Silva Coelho, hamutuk ho komitiva kontinua halao viagem ba Darwin iha loron 20 Maiu 2015, hodi halao sorumutu ho Xefe Ministru Territoriu Norte Australia (Australian Northern Territory), Adam Graham Giles no Ministru Assuntu Multikultural Territoriu Norte, Peter Styles. Iha sorumutu ho Xefe Ministru Territoriu Norte, parte rua diskute konaba koperasaun teknika iha area ekonomia, liu-liu ba iha oportunidades investimentu no komersiu entre Timor-Leste ho Territoriu Norte Australia.

Vizita ofisial Ministru Hernani Coelho iha Australia hakotu ho ninian partisipasaun iha seremonia selebrasaun restaurasaun independensia RDTL, iha uma fukun Parlamentu Norte Territoriu no misa hamutuk ho komunidade Timorense hodi hanoin hikas tinan 13 ukun rasik an nian.  

Sem comentários: