Tasi ne’ebé haketak mak tasi ne’ebé halibur Portugál ho Timor-Leste - Prezidente

Tasi ne’ebé jeografikamente haketak mak ida ne’ebé halibur povu, kultura no nasaun Portugál ho Timor-Leste, iha kontaktu ne’ebé iha tinan 500 husik hela "sinál kle’an" iha kultura rua, deklara horisehik Prezidente.

"Dala barak ita haree tasi hanesan realidade ne’ebé haketak ita hosi povu, kultura no rai sira seluk. Maibé tasi mós bele halibur", afirma Taur Matan Ruak iha Lifau, iha tasi-ibun enklave Oekusi nian, iha ne’ebé navegadór portugés sira tama iha tinan 500 liubá.

"Iha tempu ne’ebá Lifau sau nu’udár fatin hasoru malu ba povu rua ne’e. Enkontru ne’e importante tebes tanba reprezenta Timor nakloke ba mundu esteriór. Kontaktu durante tempu barak entre timoroan ho portugés sira husik hela sinál kle’an iha ita-nia kultura rua ne’e", nia hatete.

Taur Matan Ruak ko’alia iha serimónia inaugurasaun ba monumentu iha tasi-ibun Lifau, iha enklave Oekusi, marka tinan 500 hosi kontaktu ne’e no tuir xefe Estadu tasi "serve hodi halibur povu, kultura no nasaun sira".

Ró bronze ho figura ualu ne’ebé akompaña nia- navegadór, padre, porta-estandarte, mariñeiru na’in rua no timoroan na’in tolu – dezeña hosi eskultór portugés Jorge Coelho no fabrika hosi Fundição Lage de Oliveira do Douro, Vila Nova de Gaia.

Iha diskursu ho portugés, Taur Matan Ruak rekorda katak lia-portugés hanesan lian rezisténsia nian tanba "uluk hanesan lian ne’ebé kombatente sira komprende maibé adversáriu sira la’e", no igreja katólika sai hanesan "instituisaun nasionál ne’ebé fahe no moris hamutuk ho povu iha angustia no sofrimentu nia laran durante funu".

Nia hatete katak kristianizmu ne’ebé tama iha Lifau, "sai parte importante ida hosi espiritualidade no kultura timoroan sira-nian" no nia povu halibur hamutuk família "boot ida, ho familiár sira iha Amérika, Europa, iha nasaun afrikanu barak".

"Família CPLP nian, mai ita família ne’e moris iha Lifau. Tanba ne’e mak ho haksolok boot ha’u inaugura monumentu ne’e ne’ebé fó hanoin mai ita katak tasi mós serve hodi halibur umanidade", nia afirma.

"Monumento ne’e hanesan mós omenajen loloos ida ba ita-nia avó timoroan sira ne’ebé iha tinan barak tebes liubá hasoru malu ba dala uluk ho portugés sira no ho kristianizmu. Bem hajam, povu Lifau, bem haja povu Timor-Leste", nia deklara.

Entre momentu oioin hosi serimónia horisehik nian, lansa mós selu no envelope foun rua hosi loron primeiru marka aniversáriu ba dala 500 hosi kontaktu entre Portugál ho Timor-Leste.

Iha sira na’in rua orijinalmente hanoin hikas portugés sira tama iha Lifau, no ho valór fasiál dólar 1,5 iha xefe tradisionál timoroan no tais pedasu ida, hena tradisionál.

No segundu, ho valór fasiál dólar ida, Iha feto timoroan ida ne’ebé lori raga rua iha kabaas, no foho Timor-Leste nian, ho fraze ida hanesan referénsia ba ai-kameli, rikeza illa nian ida mós.

SAPO TL ho Lusa