MINA FOLIN TUN, IMPLIKA RENDIMENTU RAI LARAN

“Agora dadaun folin mina mundial tun ba US$ 31.00/bariel, entaun ita nia rendimentu ba fundu mina rai ne’e atu tun makas nune’e mos ita nia produsaun bayu undang ita nia kitan mos tinan oin mai la produs ona ne’ebe nia impaktu direita maka mai ita nia fundu mina rai,” hateten Direitor Ezekutivu ONG Luta Hamutuk, Mericio Akara ba jornalista sira iha nia knar fatin Farol, Segunda (01/02/2016).

Nia mensiona mos katak, ho folin mina mundial ne’ebe mak tun fo impaktu ba povu agrikultor sira, tanba sira nia produsaun mos folin tun.

Mericio Akara hatete, folin mina tun laos fo impaktu deit ba iha povu agrikultur maibe ba nasaun tomak, inklui mos rendimentu ba nasaun.

Akara mos esklarese katak, ema hotu hatene katak ,folin mina tun, maibe iha fulan 3 liu ba ne’e Timor Leste nia mina folin tun US$ 16,8 bilhoens signifika folin mina tun makas.

Tuir informasaun ne’ebe Luta Hamutuk iha katak, mina sei tun makas ba US$ 14 bilhoens deit, ne’e signifika rendimentu mos tun no Governu mos tinan-tinan foti osan US$ 1.5 bilhoens hodi halo fundu mina rai tun ba bei-beik.

Tuir prediksaun katak iha tinan 2020 mai fundu mina rai sei tun ba 14 bilhoens, maibe tuir Akara katak la to’o 2020 fundu mina rai bele hotu ona, tanba kada tinan Estadu sempre foti oasn fundu mina, tan ne’e iha futuur karik fundu mina rau la iha ona mak opsaun ba Governu mak tenki deve hodi halo investim,entu depois fo tusan ba jerasaun mai.

Iha parte seluk nia mos informa katak, impliksaun seluk ba mina mundial folin tun mak kareta, motor, aviaun no ro sira ne’e sei infrenta problema, tanba mina folin tun sira susar atu hetan mina, nune’e mina mundial folin tun ne’e nia impliksaun ne’e em jeral ba liu ekonomia.

Iha parte seluk Joao Gonsalves hanesan ekonomista hatete, mina mundial ne’ebe folin sei tun makas sei fo duni impaktu ba nasaun liu-liu ekonomia rai laran.

“Hau senti impaktu ekonomia konaba mina tun ne’e sei makas iha ita nia rai tanba ita hare katak, ita nia fundu petroliferu sei iha impaktu negative,tanba osan ne’ebe maka sei tama mai iha ita nia fundu sei menus liu,” afirma Joao.

Diretor dezenvolvimentu ekonomia integradu sub regional Timor Leste, Indonesia ho Australia iha MPIE ne’e mos dehan, mina folin tun konserteza sei fo impaktu bot ba iha ekonomia, iha vantajen hirak seluk uituan tanba presu mina konvustivel sira hanesan gajolina,gajoel tun makas ,halo ba presu mina transporte mos tun tun hotu, ne’e sei fo impaku ba ekonomia rural.

“Anivel osan tama ba rendimentu Estadu ba ita nia petroliferu sei fo impaktu makas tebes, tanba ne’e ita tenki buka meus para ita tenki komesa hare ona oinsa atu define perioridades para dezenvolve seitor hirak seluk mos atu nune’e kontribui hatama rendimentu ba Estadu,” hateten eis Ministru Ekonomia no Dezenvolvimentu ne’e.

Nia hateten, seitor ida ne’ebe maka atu bele fo rendimentu ba iha Estadu hodi promove kedas maka seitor turismu, seitor turismu para hodi promove,tanba ne’e tenki kria kondisoens, nune’e mos ba seitor sira seluk maske laos seitor produtivu, hanesan industria no koperativa inklui mos seitor eduksaun ho saude.

Iha parte seluk Ministru Comersiu, Industri no Ambiente (MCIA), Costansio Pinto hatete, mina mundial ne’ebe folin tun sei fo impaktu bot liu ida maka ba iha povu agrikultura sira.

“Ita hare hare deit mina folin tun kafe mos folin tun sei la sae ,ita hare ba iha mina ,mina agora halai tun sae entaun kafe mos nia folin tenki halai tuir mina no vida seitor agrikultor liu-liu ba produsaun,” hateten Costansio Pinto.

Kresimentu ekonomia tun makas antes ne’e, Director ezekutivu Luta Hamutuk, Mericio Akara hatete, kresimentu ekonomia agora tun makas, kompara ho tinan hirak liu ba kotuk ne’e tun ba 12%, 11% ikus liu tun ba 9%.

“Ema atu asesu ba osan ne’e mos limitadu, kontrusaun dezenvolvimentu marka pasu, entaun osan la sirkula ne’e mak kresimentu ekonomia tun maka’as,’’ dehan Mericio Akara. nia

Jornal Nacional