sábado, 18 de fevereiro de 2017

Parlamentu australianu loke inkéritu kona-ba konsekuénsia sira bainhira hakotu tratadu ho Timor

Parlamentu australianu fó sai ona abertura hosi inkéritu alargadu ida kona-ba konsekuénsia sira bainhira hakotu tratadu entre Timor-Leste ho Austrália ne'ebé antes aplika iha Tasi Timor no nia rezultadu sira sei fó sai to'o loron 30 Marsu.

Inkéritu kona-ba "Konsekuénsia sira hosi Terminasaun ba Tratadu entre Austrália ho Repúblika Demokrátiku Timor-Leste kona-ba Determinadu Kontratu Marítimu sira iha Tasi Timor" (CMATS iha sigla ho lian inglés), sei halo hosi Komité Parlamentar Permanente Konjuntu hosi kámara rua hosi parlamentu australianu nian.

Tuir refere komité permanente iha nia pájina internet, submisaun sira hosi parte interesadu sira bele halo to'o loron 10 Marsu no relatóriu sei divulga to'o loron 30 Marsu.
Pájina fó sai aspetu oioin ne'ebé relasionadu ho kontextu no konteúdu CMATS nian, análize sira hosi departamentu jurídiku hosi Ministériu Negósiu Estranjeiru australianu nian no desizaun antes sira hosi Timor-Leste hodi kansela tratadu - desizaun ne'ebé hala'o ho formal iha loron 10 Abril.

Iha loron 10 Janeiru, Parlamentu Nasional timoroan aprova ona ho unanimidade, iha reuniaun privadu ida, rezolusaun ne'ebé konfirma suspensaun ba tratadu ne'ebé asina iha tinan 2006 no ne'ebé hala'o tratadu bilateral orijinal ne'ebé asina iha loron 20 Maiu 2002.

"Governu Austrália simu hanoin ne’e no rekoñese katak Timor-Leste iha direitu atu halo sesasaun ba tratadu ne’e. Tuir mai, Tratadu kona-ba dispozisaun maritime loloos iha Tasi Timor seidauk vigora durante fulan tolu konta ho data notifikasaun ne’e sai", refere komunikadu hamutuk dahuluk ne’ebé fó sai iha 09 janeiru.

Timor-Leste ho Austrália partisipa ona, iha tinan liubá no instánsia sira iha Díli, iha prosesu ida konsiliasaun nian ho baze iha Konvensaun ONU nian kona-ba Direitu Tasi nain, ne'ebé nia objetivu hodi "rezolve diferensa sira entre Estadu rua ne'e kona-ba fronteira sira tasi nian iha Tasi Timor".

Notifikasaun timoroan nian hodi hakotu CMATS halo parte hosi pakote ida medida balun ne'ebé Timor-Leste ho Austrália iha ona akordu, liuhosi kontaktu oioin ne'ebé halo entre 10 no 13 Outubru, "hodi fasilita prosesu konsiliasaun no harii kondisaun favorável sira hodi hetan akordu ida kona-ba fronteira tasi permanente sira iha Tasi Timor".

Iha komunikadu hamutuk, ne'ebé fó sai iha loron 23 Janeiru, Governu rua ne'e hatudu dedikasaun hodi serbisu ho di'ak hodi hetan akordu permanente ida kona-ba fronteira tasi nian entre nasaun rua ne'e to'o fulan-Setembru 2017.

"Timor-Leste no mós Austrália konkorda ona katak reuniaun sira hanesan produtivu no afirma fali nia dedikasaun hodi serbisu ho di'ak ba akordu ida kona-ba fronteira tasi sira nian to'o final hosi prosesu konsiliasaun nian, iha fulan-Setembru 2017", refere hosi nota ne'ebé asina mós hosi Komisaun Konsiliasaun ONU nian, ne'ebé hanesan mediador entre parte sira ne'e.

SAPO TL ho Lusa - Foto@ António Dasiparu /EPA

Sem comentários: