Lei Kontrola Uzus Tabaku Seidauk Implementa

Xefe Departamentu Moras Lahada’et Ministerio Saude, Helder Juvinal hatete lei kontrola uzus tabaku seidauk implementa, tanba sei iha prosesu sosializasaun ba komunidade sira iha teritorio tomak.

Iha tinan kotuk (2016) Prezidente da Republika, Taur Matan Ruak promulga dekretu lei ne’e no fo tempu fulan neen ba ministerio saude atu halo sosializasaun ba komunidade sira antes implementa.

Nia hateten, sira halo ona sosializasaun ba komunidade sira iha Dili kona ba kontiudu lei ne’e ho nia sansaun inklui mos estabelese ona zona livre fuma iha fasilidade saude hotu iha teritorio tomak.

“Ita tenke halo sosializasaun uluk, tanba iha lei ne’e koalia buat barak kona ba sansaun sira tan ne’e importante ba komunidade atu iha konesementu uluk,” nia hateten, iha Hotel Timor, Dili.

Nia dehan, sosializasaun primeiru ba liu pesoal saude sira e sira iha papel importante atu influensia komunidade atu para fuma sigaru.

Nia informa, tinan ida ne’e sira sei halo sosializasaun iha postu administrativu Maliana no regiaun Administrativu Espesial Oe-Cusse tanba depende ba orsamentu operational hodi halo sosializasaun.

Alende ne’e, nia dehan sira mos halo ona diskusaun ho linha ministerio sira seluk hanesan ministerio finansas, komersio industria e ambiente no ministerio interior atu haree ba iha presu no taxa importasaun inklui kontrolu importasaun ilegal iha area fronteira.

Nia dehan, iha lei artigu 26 koalia kona ba ema ne’ebe fa’an sigaru ba labarik idade 17 mai kraik no ema individu ne’ebe fuma iha fatin publiku inklui transporte publiku sei selu multa hahu $50-$20,000. Multa $ 50 ba ema individu ne’ebe fuma iha fatin publiku inklui transporte publiku, enkuantu $ 20,000 ba loza bo’ot sira ne’ebe faan sigaru ba labarik.

Dadus peskiza ministerio saude kona ba risku moras hada’et ne’ebe hala’o iha 2014, hatudu katak 71%  mane no feto 29%  (idade 15-60) mak fuma ativu.

Enkuantu husi survey global youth tabaku 2013, hatudu katak labarik (idade 13-15) hamutuk 42.4% mak fuma ativu no 61.9% dala ruma fuma.

Entretantu Vasco Soares, nudar foinsa’e e mos nudar estudante ida husu ba governu atu kria mekanizmu ida ne’ebe diak no integradu hodi implementa lei ne’e, nune’e bele prevene labarik sira husi moras kronika ne’ebe kauza husi sigaru.

Nia mos husu ba ministerio saude atu halo sosializasaun nafatin ba ema hotu liu –liu estudantes kona ba impaktu husi sigaru ba saude .

“Tanba maioria foinsa’e sira fuma no sira toman ona fuma lor-loron,” nia preokupa.

Nia dehan, lei ne’e diak no forte tebes tanba iha sansaun ba sira ne’ebe viola, espera ho lei ida ne’e bele redus numeru mate tanba moras kronika ne’ebe kauza husi sigaru.

Tanba ne’e, nia husu ba ema hotu tenke kontribui ba implementasaun lei ne’e liu –liu profesores, inan aman sira tenke kontrola oan.

The Dili Weekly