Prezidente parlamentu timoroan nian fó loron 30 ba Governu hodi aprezenta fali programa

Prezidente Parlamentu Nasional timoroan nian notifika ona Governu, iha loron-segunda ne'e, katak sira iha loron 30 hodi aprezenta fali nia programa, ba dala rua, ba deputadu sira, programa ne'ebé hetan ona proposta rejeisaun hosi opozisaun maioritáriu.

"Ha'u notifika Governu katak sira iha prazu máximu ida loron 30, hahú hosi loron-segunda ne'e, hodi aprezenta programa Governu nian", hatete hosi Aniceto Guterres Lopes.

Deklarasaun hosi Aniceto Guterres Lopes, ne'ebé halo durante intervensaun ida iha plenáriu, ida dahuluk dezde loron 20 Novembru, hamosu deklarasaun sira hosi deputadu oioin hosi opozisaun katak la refere loloos ba nia konteúdu.

Halo ona liuhosi debate maka'as ida iha plenáriu kona-ba desizaun hodi la marka proposta oioin iha opozisaun nian, iha asaun ne'ebé tuir loloos ko'alia kona-ba Orsamentu Retifikativu (OR).

Timor-Leste hasoru hela períudu maka'as hosi tensaun polítika ho opozisaun tenta hamonu Governu ne'ebé maka laiha aprovasaun ba nia programa, hafoin testu ne'e hetan ona proposta rejeisaun nian iha loron 19 Outubru.

Lejislasaun ne'ebé hala'o iha Timor-Leste hanesan la hatete iha definisaun loloos katak hafoin proposta rejeisaun dahuluk hasoru programa Governu, la konkretiza prazu sira hodi ezekutivu aprezenta fali dokumentu.

Maski lei sira ne'ebé hala'o konfirma katak Governu monu ho xumbu konsekutivu rua hasoru programa iha parlamentu, la hatete loloos oinsá maka hala'o votu daruak ne'ebé, dezde restaurasaun independénsia nian iha Timor-Leste, nunka aprezenta.

Interpretasaun hosi opozisaun maka aprezentasaun ne'e tenki tuir kritériu sira hosi programa dahuluk no, tanba ne'e, sira konsidera katak Governu sei iha fali loron 30 hodi lori programa foun ba plenáriu.

Tanba to'o loron 20 Novembru liubá seidauk halo, opozisaun, ne'ebé kontrola fatin hamutuk 35 hosi fatin hamutuk 65 iha Parlamentu Nasional, aprezenta ona proposta sensura ida hasoru ezekutivu, ne'ebé nia markasaun seidauk halo tanba tuir Aniceto Guterres Lopes sei halo hela debate ba orsamentu.

Observador parlamentar sira observa katak bainhira proposta sensura nian bazeia, iha parte balun, iha faktu tanba Governu la aprezenta programa, notifikasaun ne'ebé halo iha loron-segunda bele hakarak justifika laiha markasaun ba proposta sensura nian.

Notifikasaun loron-segunda nian, tuir prátika, lansa eventual debate ba programa ba loron entre 18 no 23 Janeiru (lejislasaun kalkula to'o loron lima) nune'e implika atu votu ida - no karik xumbu - sei akontese iha períudu ne'e.

Ne'e sei halo Governu tuun hamutuk ho prazu mínimu ida ne'ebé Prezidente timoroan iha hodi sobu Parlamentu no konvoka eleisaun antesipadu nune'e, tuir Konstituisaun, bele akontese de'it liutiha fulan neen hafoin eleisaun anterior sira.

Iha prátika, Parlamentu timoroan, eleitu iha loron 22 Jullu, bele sobu de'it iha loron 22 Janeiru.

Bainhira Governu tuun, Prezidente timoroan bele hili entre solusaun governativu foun ida iha senáriu parlamentu atual, opsaun ida ne'ebé favorese ba opozisaun, ka konvoka eleisaun antesipadu, opsaun ne'ebé apoia hosi Fretilin ne'ebé lidera ezekutivu atual.

Prezidente Parlamentu Nasional no mós Prezidente Timor-Leste hanesan hosi Fretilin.

SAPO TL ho Lusa