PAGAMENTU ATRAZADU, SEITOR PRIVADU PRESIZA AGUENTA OITUAN

Seitor privadu nasional presiza aguenta oituan hodi hein prosesu hotu ne’ebe Governu tenta hela atu solusiona problema pagamentus atrazu.

Vise Prezidenti Camara Comerçio no Industria Timor Leste (CCI-TL) ba asuntus Infra-estrutura no Obras Publiku, João Alves, husu ba seitor privadu nasional sira atu aguenta lai ho pagamentu ne’ebé durante ne’e atraza iha Ministeriu Finanças (MF).

Eis Sekretariu Estaud Obras Publiku (SEOP) iha Governasaun FRETILIN nian ne’e, esplika katak, kestaun pagamentu tarde, depende ba metode kontratu ne’ebé governu uza no ida ne’ebé maka Parlamentu Nasional ratifikativa ona.

“Iha tenpu uluk ami uza sistema fidik, sistema fidik ne’e nia artigu sira ne’ebé ke iha regulamentu ida nia laran fasilita parte rua, la prezudika parte rua. Hau hanoin regulamentu sira ne’e hotu iha kontratu ne’e nia laran,” João Alves hateten hodi responde ba jornalista iha Sede CCI-TL, Kinta (27/08/2015).

Nia esplika katak, sistema ratifika fidik hanesan metode ou dokumentus ida ita bele uza para atu bele halo servisu projeitus nian iha Timor Leste, entaun husu ba governu tenki buka meius atu bele akomoda metode servisu ne’e ho ninia konsekuensia ho ninia progresu tomak iha sistema ida ne’e nia laran.

“Iha tempu primeiru, segundu no terseiru governu konstitusional ami uza sistema fidik ne’ebé bele asegura parte rua hotu, mas se karik maka agora artigu sira ne’e la mensiona kona-ba parte ne’ebé prezudika liu-liu situasaun agora maka kontratu asina tiha ona empreza labele halo buat ida,” João Alves hateten.

Nia dehan, se karik ejijensia empreza ninian hatete governu halo pagamentu kleur, entaun bele iha tipu sansaun hanesan tenki konta mós prejuiju ne’ebé empreza hetan, maibé ne’e tenki tama iha akordu ida ka iha kontratu ne’e nia laran ne’ebé parte rua tenki asina hotu ne’e bele.

“Hau haree kontratu sira ne’e laiha, maibé iha deit maka artigu balu koalia kona-ba fórsa maior tanba fórsa maior diferente, servisu fórsa maior obriga ita halo servisu de emerjensia, emerjensia aplika kuandu iha fórsa maior, emerjensia nunka aplika kuandu iha situasaun normal, ne’e maka ita tenki hare fila fali buat ne’e,”nia sujere.

Tuir João Alves katak, servisu ne’ebé maka halo iha konstruksaun sivil ne’e laiha urjensia, urjensia nunka iha, nia iha emerjensia, nia iha normal, ne’ebé tenki aserta buat los.

“Ne’ebé hau hanoin katak empreza Timor oan barak prezudikadu teb-tebes ona, barak komesa hetan problema ho traballadór sira, tenta fa’an sira ninia sasan para atu bele taka fila fali kontas ne’ebé sira iha maibé mós serkulasaun moeda iha teritoriu kuaje la serkula, ne’ebé sasan sira ne’e a não ser ita fa’an ba ema estranjeiru maibé hanesan kareta estranjeiru ne’ebé maka hakarak hola, se ita fa’an rai estranjeiru laiha direitu atu hola, entaun problema ne’ebé maka agora dau-daun infrenta, ami tenta para bele solusiona problema kona-ba pagamentu, ami koalia ona iha fulan hirak liu ba ho primeiru ministru, primeiru ministru atu halo esfórsu tomak para bele halo pagamentu,”nia haktuir.

Mais nia dehan, ikus-ikus fila fali mai ita hare problema ne’ebé ke mósu iha jornal problema burokrasia iha governu, iha jornal balu koalia kona-ba kapasidade jestaun primeiru ministru nia atu liga ho ministeriu sira seluk ne’e hetan difikuldade, difikuldade maka mósu burokrasia,

“Burokrasia ne’e enves interese ema ou maluk balu atu trata asuntu ida ne’e la seriu, la konsege ou la hatene asuntu ne’e responsabilidade mósu iha se nia liman tanba pagamentu ne’e tenki liu husi dokumentu ida, dokumentu ne’e tenki legal no lejitimu, para dokumentu ne’e atu legal, lejitimu ema ida tenki aprova dehan empreza ne’e halo servisu hotu ona,”nia haktuir.

Husi projeitu nain mós tenki hare katak se kontratu ne’e tenki fulan 3, fulan 3 maka tenki halo hotu, entaun ema nia pagamentu tenki selu, maibé asves servisu hotu tiha ona, hein ema atu ba halo evaluasaun ba projeitu kleur la halimar, kordenasaun entre ministerial la fó garantia.

To’o agora servisu ministeriu ida-idak ninian halo tuir ministeriu ida-idak ninian maibé laiha servisu entre ministerial ne’ebé, se karik ita atu halo evaluasaun ba projeitu ida, ita ba ne’e ba kedas ho komisaun ida, komisaun ida ke hau hanoin bele projeitu nain hanesan mós husi parte Agensia Dezenvolvimentu Nasional (ADN), Ministeriu Obras Publika (MOP), juridika ninian tur halo komisaun ida halo evaluasaun, lori kontratu ba hare volume item ne’ebé ke iha, ida ne’ebé maka hotu ona, se konkorda dehan buat ne’e ejiste, buat ne’e hotu ona asina rekomendasaun para depois ministeriu finansas bele halo pagamentu ba ida ne’e.

“Ne’e maka hau hanoin susar oitoan maibé ita atu dehan empreza sira aguenta lai, mais ami labele dehan buat ne’e ba sira, tanba sira iha sira nia familia, sira iha sira nia oan sira, sira tenki responsabilija, sira tenki fó han, agora dau-daun ne’e kuaje hotu-hotu senti katak sirkulasaun moeda iha Timor Leste mós laiha, balu la senti tanba liu-liu ba maluk sira ne’ebé hetan salariu, hetan fasilidade nia la sente tanba nia simu salariu maibé ba malu sira ne’ebé maka buka osan atu selu salariu iha ne’e maka fóin sente dehan katak laiha moeda ne’e susar teb-tebes atu servisu, se modelu hanesan ne’e, se karik ita liga fali ba se karik kredit iha banku hau hanoin atu reembolsa fila fali osan kredit ne’e mós susar oitoan,” hateten João Alves. mia

Jornal Nacional