quinta-feira, 8 de março de 2018

Timor-Leste fiar katak tratadu ho Austrália hamenus risku ba investidor sira

Tratadu foun hosi fronteira tasi nian entre Timor-Leste ho Austrália, asina iha loron-kuarta, hamenus risku ba investidor sira no loke odamatan ba benefísiu importante sira ba ema timoroan sira, afirma hosi ministru timoroan ne'ebé asina dokumentu.

"Ne'e hanesan loron istóriku ida. Kapítulu ida importante tebes ne'ebé hahú ho ita nia líder sira sai konsiente hosi responsabilidade sira ne'ebé iha ligasaun ba tratadu ne'e. Ita hatene katak tenki halo buat barak hafoin loron ohin nian maibé buat ne'ebé ita hakarak hetan bainhira hahú prosesu rekonsiliasaun ne'e maka hetan ona: fronteira marítima permanente ida", hatete hosi ministro Adjunto do primeiro-ministro timorense para a Delimitação de Fronteiras, Agio Pereira, iha konferénsia imprensa ida iha sede ONU nian.

"Akordu ne'e hatudu klaru ba nasaun rua fatin fronteira nian. Tratadu defini fronteira permanente sira no ne'e hamenus risku hodi investe iha rekursu sira hosi rejiaun", nia hatutan mós.

Agio Pereira ko'alia iha konferénsia imprensa ida hamutuk ho ministra Negósiu Estranjeiru australiana, Julie Bishop, hafoin sira na'in rua asina "Tratadu entre Austrália ho Repúblika Demokrátika Timor-Leste ne'ebé estabelese nia limiti marítimu sira iha Tasi Timor".

Ministru timoroan subliña prezensa iha serimónia hosi sekretáriu-jeral ONU nian, António Guterres, "belun besik ida" Timor-Leste nian ne'ebé "fó hakat maka'as ida hodi tulun independénsia Timor-Leste nian" no ne'ebé prezente iha loron ohin iha "akontesimentu istóriku importante tebes ida" ba ema timoroan sira.

Kona-ba dezenvolvimentu hosi kampu petrolíferu Greater Sunrise - aspetu ne'ebé seidauk iha akordu - Julie Bishop hatete katak opsaun ruma hosi opsaun rua ne'e, sei lori "benefísiu boot ba Timor-Leste", disponibiliza atu Austrália kontinua apoia Timor-Leste iha negosiasaun sira ho petrolíferu sira.

"Ita ko'alia daudaun kona-ba dolar biliaun resin durante projetu ne'e nia moris", Bishop hatete.

"Opsaun sira tenki hanoin iha viabilidade ekonómiku iha tempu naruk. Austrália nia interese hanesan garantidu ho dezenvolvimentu hosi rekursu ba benefísiu Timor-Leste nian. Hanesan ami nia interese atu Timor-Leste sai hanesan viziñu estável no prósperu ida, no tanba ne'e ami hakarak haree projetu ida ne'ebé viável iha nível ekonómiku iha tempu naruk hodi fó benefísiu máximu ba Timor-Leste", nia konsidera.

Agio Pereira repete fali vontade atu opsaun maka gazodutu ida ba súl Timor-Leste nian hodi konsidera katak sei iha impaktu "transformativu ida, ekonómiku no sosialmente", ba populasaun ne'ebé maioria joven no hodi harii konfiansa iha nasaun.

"Bainhira investidor sira haree katak Timor-Leste konsege jere indústria kompleksu ida hanesan 'downstream', harii gazodutu ida no unidade LNG, sei konfia katak Timor-Leste sei halo buat barak liután", hatete hosi ministru timoroan.

Xefe diplomasia australiana hatete katak tratadu ho Timor-Leste la afeta tratadu ne'ebé ezisti antes ho Indonézia, hodi esplika katak ko'alia ona ho nia homólogu iha Jakarta ne'ebé "felisita Timor-Leste ho Austrália kona-ba tratadu".

"Tratadu entre Austrália ho Indonézia mantén. Tratadu ne'e loke dalan ba Timor-Leste ho Indonézia halo ko'alia kona-ba fronteira sira. Ne'e sei iha impaku lalais hodi adapta fronteira sira ba leste no oeste tratadu nian, ne'ebé maka previstu ona", nia afirma.

Bishop felisita "akordu istóriku" loron-tersa nian, importante iha nível bilateral no mós "iha termu sira direitu internasional nian" agora falta de'it hetan akordu kona-ba Greater Sunrise.

Agio Pereira refere ona kata maski hosi konfuzaun sira iha negosiasaun sira, akordu hatudu susesu iha negosiasaun sira, Bishop afirma katak "Austrália rejeita sujestaun rua katak atua ho dalan ne'ebé maka ladi'ak".

SAPO TL ho Lusa

Sem comentários: