segunda-feira, 7 de setembro de 2015

Timor-Leste sei aprova lejislasaun hodi kontrola tabaku “iha tempu badak” - PM


Governu iha “tempu badak” sei analiza no aprova lejislasaun komprensiva hodi kontrola tabaku ne’ebé faan no konsumu iha Timor-Leste, bazeia ba medida tranzitória ne’ebé vigora ona iha rai laran, dehan primeiru ministru, Rui Maria de Araújo ohin.

“Ami fó ona pasu konkretu hodi kontrola tabaku nomós ninia konsumu iha Timor-Leste. Ami hala’o hela kampaña ativa ne’ebé sei fó sai hosi mensajen”, dehan Rui Maria de Araújo.

“Ami simu mensajen hosi eskola sira hosi zona remota, ne’ebé haktuir katak profesór sira lafuma ona iha sala laran. Iha juñu ami aprova ona desizaun hodi bandu fuma iha serbisu fatin”, dehan.

Dehan katak ida ne’e hanesan medida “pozitiva”, maski nune’e ladauk to’o atu rezolve problema tabaku iha Timor-Leste, nasaun hosi sudeste aziátika ne’ebé ho índise konsumu bot liu.

Tuir dadus hosi Organizasaun Mundiál Saúde (OMS) haktuir katak 56% hosi populasaun adulta no mane 71% maka fuma beibeik, no persentajen hosi joven ne’ebé fuma mos aumenta (liu 42,4%) lahanesan nasaun seluk hosi rejiaun sudeste aziátika, dobru hosi valór daruak ne’ebé maka’as liu (20,3), hanesan iha Indonézia.

Primeiru ministru ko’alia lia hirak ne’e durante serimónia abertura hosi sesaun Komité Rejionál Sudeste Aziátika OMS nian ba dala neen nulu resin ualu (68ª) ne’ebé hala’o iha Dili, ho partisipasaun hosi delegasaun nasaun 11: Bangladesh, Butaun, Koreia Norte, India, Indonézia, Maldivas, Myanmar, Nepal, Sri Lanka, Tailándia ho Timor-Leste.

Kombate tabaku hanesan tema ida hosi ajenda debate nian nomós nu’udar prioridade atuál ida mós ba Governu, tanba konsidera nu’udar índise konsumu “valór trájiku ida no inaseitável ba nasaun ida ne’ebé hakarak sai prospera”.

“Tabaku iha ami-ninia dalan-dalan, iha ami-ninia uma, hanesan publisidade nomós ba to’o iha ami-ninia eskola. Timor-Leste tenke adota lejislasaun komprensiva hodi kontrola tabaku”, esplika liu tan.

Tuir lei katak “sei foti medida konkreta hodi kontrola tabaku iha Timor-Leste, sirkula iha duni governu ninia laran hodi hetan komentáriu” no “iha tempu badak” sei hetan aprovasaun hosi Konsellu Ministru.

“Ita tenke iha duni vontade polítika rejionál ida hodi hamenus índise konsumu tabaku nomós produtu tabaku nian. Ita hotu preokupa ho jerasaun foun ne’ebé fuma barak liu tan no ida ne’e bele afeta futuru hosi ita-ninia nasaun”, dehan.

Hafoin tinan sanulu resin tolu sai hanesan membru 192 hosi OMS nian, Timor-Leste simu parseiru rejionál iha Dili hodi “ajuda defini prioridade nomós ajenda hosi tarefa bot setór saúde nian ne’ebé prejudika ema milloens ninia moris”.

Kona-ba kazu timor-oan nian, presija tebes atu renova esfosu ne’ebé iha ona hodi kombate moras kontajioza hanesan dengue ho tuberkuloze nomós “impaktu foun hosi moras ne’ebé lakontajioza, hanesan pulmonár no kardiovaskulár”.

Rui Araújo hatutan tan katak saúde "hanesan prioridade Governu nian” ne’ebé presija kria setór saúde ida hodi “konsege hatan ba nesesidade efisiente nomós adekua”, liu-liu fó apoia maka’as ba populasaun sira ne’ebé hela iha área rurál.

Haktuir hikas katak ohin Timor-Leste iha ona médiku formadu rihun ida resin, inklui serbisu saúde “ne’ebé foin iha” ho programa hanesan saúde família atu nune’e bele lori “saúde to’o ba ema hothotu”.

“To’o 2030 hein katak ami bele iha serbisu saúde komprensivu asesível ba sidadaun hothotu. Habelar serbisu rejionál, serbisu komunitária integradu, ho investimentu ba iha formasaun nomós harii hikas infraestrutura médika”, dehan.

SAPO TL ho Lusa Foto: EPA@ António Sampaio

Sem comentários: