PV TENKI HATUN BA 50% NO HALAKON DIREITU REGALIAS

Sosiedade Sivil ejize Parlamentu Nasional atu hatun Pensaun Vitalisia (PV) ba pursentu 50 no  halakon  kedas direitu  regalia hanesan, livre  hatama  sasan, ense  pulsa  gratuita no mina  ba  kareta, inklui sira seluk.

Reprezentativu  Programa  Officer  In  East  Timor  iha  Asia  Justice  and  Right’s  (AJAR),  Inocencio  de  Jesus  Xavier, apresia no louva  ba  inisitiva Parlamentu Nasional hodi loke diskusaun ba lei pensaun vitalisia.

 “Ami  ejize Parlamentu Nasional atu hatun direitu ne’e ba 50%  husi  sira  nia  salariu  no  hasa’i  hotu  sira  nia  direitu  regalia  sira  seluk,  liu  liu  ba  orgaun  soberania  sira, tamba  direitu  ida  ne’ebe  mak  sira  hetan  ne’e  konaba  direitu  salarial  ba  pensaun  ne’e  sira  iha  direitu, maibe  labele  direitu  absoluta  ida  100%,  agora  sai  de’it  10%, maibe  tenki  tun  ba  50% razoavel  atu  refleta  duni  realidade  sosiu  ekonomia  no  ita  nia  rendimentu  Estadu, ita  iha  problema  ne’e  mak  ita  hamosu  no komisaun  fiscal  ba  reforma  impostu ne’e,’’dehan reprezentativu  programa  officer  in  east  Timor  Asia  Justice  and  Right’s  AJAR  Inocencio  de  Jesus  Xavier  ba  JN-Diário  iha  nia  servisu  fatin  Farol, Sesta  (3/9).

Nia dehan, povu  moris  nafatin  iha  ekonomia  ida  ne’ebe  mak  tun  infrastrutura  baziku  ne’ebe  mak   halo  komprimisiu  liu  husi  MDG’s  nian   ne’ebe  hakotu   iha  2015  realidade  infra  estrutura  baziku  la  resolve, mortalidade  infantil, servisu  agua  evastamentu  nafatin   povu  sira  asesu  ba  eletrisidade  kontinua  ona, tamba  ne’e   tenki  hanoin  politika  poupansa  Estadu, Governu no  PN  ejiji  politika  popupansa  mas  na realidade  pratika  laos  politika  poupansa  ,tamba  orsamentu  ne’e  atu  fó  benefisiu  de’it  ba  eis  titulares  sira.

Tamba  ne’e  mak  lei  pensaun  vitalisia  ne’e  laiha  sentidu  ida  ne’ebe  mak  ladiak  iha  esbosu  lei  sira  mai  ho  proposta  lei  lista  uniku  ne’ebe  mai  husi  bankada  4  ,tamba  sira  mai  ho  interesida  consensus, nune’e  sira  hatur  60%  to’o  90%.

”Ami  ejize  nafatin  atu  hatun  pelu menus  ba  50%  husi  sira  nia  salariu  no  hasa’i  hotu  sira  nia  direitu  regalia  sira  seluk  liu  liu  ba  orgaun  soberania  sira  seluk, tamba  direitu  ida  ne’ebe  mak  sira  hetan  ne’e  konaba  direitu  salarial  ba  pensaun  ne’e  sira  iha  direitu, maibe  labele  direitu  absoluta  ida  100%  agora  sai  de’it  10% ,maibe  tenki  tun  ba  50% razoavel  atu  refleta  duni  realidade  sosiu  ekonomia  no  ita  nia  rendimentu  Estadu, ita  iha  problema  ne’e  mak  ita  hamosu  no komisaun  fiscal  ba  reforma  impostu ne’e,’’esplika Inocencio.

Tamba  ne’e  mak  nudar  sosiedade  sivil   husu  atu  labele  hamate  explorasaun  ida  husi  Estadu  no  lideransa  sira  ba  povu  no   sujere  husi  jeneralidade  no  mós  kestaun  balun  husi  sosiedade  nia  hare  katak, laos  atu  halakon  mas  pelemenus  bele  hasa’i  husi  metade  sai  50%.

Nia  dehan, tenki  determina  lolos, tamba  wanhira  deputadu  ou  deputada  ida, wanhira  mate  nia  oin  ho  nia  kaben  labele  simu  to’o  da  vida, tamba  povu  ne’e  hili  de’it  laos  sira  nia  fen  ho  oan  mós  tama  hotu  iha  lista  eleisaun nian, maibe  ne’e  hanesan  fundu  rekonesementu  de’it.

Aliende  kona  ba  sira  nia  kontribuisaun  mak, wanhira  sira  ho  idade  produtivu  hela  sira  labele  simu  ,maibe  tenki  determina  sé  tinan  60  mak  sira  bele  hetan  ,tamba  wanhira  sira  servisu  iha  instituisaun  seluk  ho  salariu  ne’ebe  mak  mai  hanesan  husi  Estadu  tenki  perde  lalais  salariu  ida  pensaun  ne’e.

“Ami  sujere  atu  hadia  iha  redasaun  ba  lei  ne’e  antisipa  ne’ebe  agora  ne’e  iha  espesialidade  husu  atu  hatun  60%  ba  50%  para  fó  justifikasaun  ida  ne’ebe lolos   atu  labele  fó  espasu  ba  partidu  politika  atu  koalia  iha  kampanhia  ba  eleisaun  2017,”dehan nia. Nune’e  mós  lei  pensaun  vitalisia  ne’e  labele  sai  kartus  musan  ba  p[artidu  foun  sira  no  mós  partidu  tuan  ne’ebe  tenki  hatudu vontade  debate  ho  fuan  ,laos  ho  lia  fuan  retorika  politika.

Iha parte seluk, diretur  La’o  Hamutuk  Juvinal  Dias hatete,  parlamentu  tenki  sensivel  ba  sosiu  sosial  ekonomiku, tamba  iha  tinan  barak  nia  laran  NGO  halo  advokasia  ho  estudante ho  grupu  komunitariu  sira  husu  ba  PN  atu  halo  alterasaun  ba  LPV  ne’e.

”Ami  sente  LPV  ne’e  mais  koruptu  no  la  fó  valor  ba  povu  kiak  sira  inkluindu  lei  ne’ebe  ba  ukun  nain  sira  de’it  ami  sosiedade  sivil  apresia  ho  sira  nia  hanoin  atu  halo  alterasaun, maibe  sira  mós  tenki  konsidera  alterasaun  ne’e  tenki  iha  baze  atu  promove  justisa  sosial  ekonomiku, laos  de’it  atu  hatan  ba  presaun  politika,’’dehan Juvinal.

Tuir Juvinal, hatun  ba  60%  ne’e  presiza  iha  kanklu  ekonomiku  ,laos  atu  hamenus  de’it  numeru  angka  katak, tamba  saida  make  tenki  hamenus,oinsa  hamenus, osan  sira ne’e  mai  hsui  ne’ebe, kontribuisaun  deputadus sira iha  PN  agora  ne’e  oinsa, sira  simu  to’o bainhira, tinan  no  durasaun  tempu  ne’e hira.

Nia dehan, alterasaun  ho  kontiudu  hotu  hotu  presiza  fó  konsultasaun  iha  públiku  no  povu, tamba  atu  muda  LPV  laos  inisiativu  husi  parlamentu  ne’e  husi  povu  ninia  presaun, maske  membru  parlamentu  sira  iha  poder  atu  halo  lei   sira  iha  obrigasaun  moral  atu  konsulta  povu  katak, saida  mak  povu  nia  hakarak.Tos 

Jornal Nacional