CNRT-FM AKUZA ARSENIO BANO UZA PODER AMEASA POVU, FRETILIN SOBU PLENÁRIA, PD HAMNASA

“Lamentavel tebe Sekretáriu Rejionál Arsenio Bano ba ameasa povu katak, rai hotu-hotu Estadu nian, Estadu kuandu hakarak, laiha ema ida impede. Se imi dehan imi-nia rai, aprezenta tok titulu mai. Lei rai nian ita foin mak diskuti, Timor-Leste seida’uk atribui titulu ba rai, ba se de’it. Maibé Sekretáriu Rejionál ida la koñese lei ba ho ameasas  hanesan ne’e, ida ne’e lamentavel tebes,”katak Natalino dos Santos, Xefi bankada CNRT.

Xefi bankada CNRT, Natalino dos Santos, akuza Arsenio Bano ne’ebé oras ne’e dada’uk hanesan Sekretáriadu Rejiaun Espesial Ambeno Oe-cusse uza poder ne’ebé nia iha hodi ameasa povu Oe-cusse atu hada’u povu nia rikusoin hodi halo dezenvolvimentu.

Xefi bankada CNRT, Natalino dos Santos informa katak, nia hakarak bolu atensaun ba membru Parlamentu Nasionál tomak atu toma konsiderasaun ba preokupasaun ne’ebé mak oras ne’e dada’uk povu Oe-cusse infrenta.

“Ha’u hasoru komunidade afetadus ne’ebé hamutuk 17 familias iha Oe-cusse, sira mai husu pergunta mai dehan hanesan ne’e, deputadu, ami hatene ita bo’ot Suai oan, Suai ho Oe-cusse ne’e hanesan ka la’e?, tanbasa mak Suai ne’e hetan kompensasaun no ami lahetan,” informa Natalino.

Nia hatutan, ema sira ne’ebé ba hasoru nia iha Oe-cusse hodi hato’o sira nia preokupasaun ne’e, mesak FRETILIN nia ema de’it, no ema sira ne’ebé mak ba halo ameasa ba sira mós FRETILIN nia ema hanesan, Arsenio Bano ho Pedro Sousa.

Natalino dehan, nia laiha intrese ba projetu ZEESM Oe-cusse, maibé nia preokupa tanba povu Oe-cusse mós Timor oan hanesan povu iha Munisipiu seluk.

Nia hatutan, povu Oe-cusse sira hatete katak, sira la empata dezenvolvimentu, maibé dezenvolvimentu ne’e mós, la’o tanba povu, entaun dezenvolvimentu kuandu la’o, labele halo fali povu terus.

Nia hatutan, ameasas ne’e, Arsenio Bano la’os halo ba familia 17, maibé halo ba povu Oe-cusse iha fatin-fatin.

Natalino esklarese, planu atu halo estrada husi Oe-cusse ba Citrana mós, Arsenio Bano ho nia ema sira komesa ba halo ameasas ba povu hodi haruka tesi ona sira nia aiteka iha estrada ibun ne’e, tanba Estadu laiha osan atu selu.

“Ita haree ida ne’e lalos, povu iha aiteka, has, maibé sira hatete fali ba povu katak, has iha no ai oan sira seluk iha povu nia uma oin ne’e, la’os povu mak kuda. Ameasas ne’e la’o nafatin, sira ba ameasa security sira katak, la tuir sei hasai hotu, ida ne’e Sekretáriu Regionál mak ameasa hanesan ne’e,” informa Natalino ba plenaria, segunda (30/1).

Nune’e mós, Deputadu Jorge Teme husi bankada FRENTI MUDANÇA, informa katak, nia simu informasaun husi komunidade sira ne’ebé hela iha Oe-cusse vila katak, Governu Rejionál sei halo despezu (penggusuran), ba Bairo Cae, tanba atu halo uma 200 hodi tau fila fali povu sira ne’ebé hasai husi Aeroportu Oe-cusse nian.

“Ida ne’e normal, tanba uluk mós ita hasai komunidade balu atu halo postu integradu iha Sakato iha tinan 2009, maibé nia prosesu mak tenki di’ak. Tanba liu husi Sekretáriu Rejionál Asuntus Terras no Propriadade, no komunidade hato’o ona karta ba autoridade rejionál nian, maibé resposta ne’ebé mak sira simu fali ne’e mak ladun kona iha sira nia fuan,” informa Teme.

Nia esplika, resposta husi Sekretáriadu Rejionál hatete dehan, rai tomak ne’e Governu ninian, wainhira Governu atu foti rai atu uza ba públiku, laiha ema ida mak impede.

“Ne’e los, maibé ha’u mós husu ba Terras Propriadade, iha tesik ne’eba ne’e, ema fa’an sira nia rai, depois ema estraga ona ambiente, Terras Propriadade nunka ko’alia buat ida, maibé atu halo penggusuran, ita la ko’alia didi’ak ho povu, ita mai ho lia fuan ne’ebé mak xavi metin sira nia direitu, ida ne’e lalos,”lamenta Teme.

Eis Ministru ESTATAL ne’e dehan, povu iha Oe-cusse arependidu los ho atetude  Sekretáriu Rejionál ne’ebé mak la ko’alia ho maneira ne’ebé mak bele garante povu nia direitu ba rai ne’ebé mak povu okupa desde uluk kedas.

“Ita besik ona eleisaun ne’e, ita nia povu presizu ita trata ho dignu, no ita labele hasai liafuan ne’ebé mak blokeia sira nia direitu atu ko’alia. Ha’u husu mós atu tratamentu kompensasaun ne’e, tenki la’o hanesan. Labele iha Suai ita halo ketak, iha Oe-cusse ita halo ketak, ne’e labele akontese hanesan ne’e, tenki iha justisa ba povu,” kestiona nia.

Jorge Teme kontinua lamenta katak, Sekretáriu Rejiaun Oe-cusse ne’e ba ameasa fali povu katak, povu nia ai horis hanesan has no seluk tan iha sira-nia uma oin ne’e, la’os povu mak kuda, maibé manufuik mak lalin hodi hamonu iha sira-nia uma oin mak moris.

“Ne’e la’os resposta ukun nain ida ba nia povu, ita la’os presiza sira de’it iha tempu vota atu ita mai tu’ur iha ne’e, mas wainhira sira ejiji sira-nia direitu, ita fó resposta ne’ebé mak hakanek sira-nia fuan, ida ne’e lalos,” dehan Teme.

Bainhira Natalino dos Santos seida’uk remata nia intervensaun iha Plenária, deputadu Osorio Florindo husi bankada FRETILIN komesa halo reasaun hodi hiit liman ba meja plenária atu husi pontu de orden.

Nune’e, bainhira Prezidenti Parlamentu Nasionál, Aderito Hugo da Costa, fó tempu ba nia atu ko’alia, deputadu Osorio ko’alia ho lian maka’as kedas katak, besik ona eleisaun, labele buka oin.

“Dezenvolvimentu ne’e la’os la’o iha Oe-cusse de’it, projetu elektrisidade la’o iha Munisipiu hotu. Ha’u la’o haleu Timor laran tomak, Governu tesi arbiru povu nia ai oan sira iha fatin-fatin, maibé ha’u la haree deputadu na’in rua ne’e (Natalino ho Jorge Teme) atu ko’alia iha ne’e, iha Oe-cusse mak ita foin ko’alia, ida ne’e iha interese saida,”dehan Ososrio.

Bainhira Osorio seida’uk remata nia pontu de orden, deputadu Antoninho Bianco husi bankada FRETILIN mós ‘kaer lametin’ hakilar iha plenária hodi husu pontu de orden, no deputadu Manuel de Castro husi bankada FRETILIN mós hatutan Osorio nia liafuan hodi hakilar Natalino dos Santos.

Deputadu nain rua ne’e, halo deputadu sira husi bankada FRETILIN ‘ran sa’e ulun’ hamriik hotu hodi halo barullu iha plenária laran.

Deputadu Manuel de Castro dehan, FRETILIN iha reasaun oituan, tanba dezenvolvimentu ne’e interese komun. Partidu se de’it mak sa’e, tenki halo dezenvolvimentu, entaun dezenvolvimentu ne’e kuandu kona buat ruma, tenki hasai hodi fó dalan ba lala’ok dezenvolvimentu.

“Rai ne’e Estadu nian duni, ka ema ida halo ona rai? Ita seida’uk halo rai, ita tu’ur iha rai nia leten, rai ne’e mak Estadu. Dezenvolvimentu kuandu liu husi ne’eba mak kona, tenki taa duni sasan balun. Kestiona kedas uluk ba ami la’os problema, to’o ona fim mak ita kestiona, ne’e ita iha interese ona,” lamenta Manuel de Castro ho lian maka’as.

Nia hatutan, projetu elektrisidade haleu Timor laran tomak ne’e mós taa povu nia ai oan sira, entaun kuandu hakarak atu selu, tenki selu hotu povu iha Timor laran tomak.

Nia haktuir, tanba saida mak projetu auto estrada kona povu nia sasan, hotu-hotu taka ibun, maibé projetu ZEESM ninian, hotu-hotu loke ibun.

“ZEESM ladi’ak, tanba saida mak aprova? Ko’alia kona ba ameasa, deputadu iha poder tomak atu halo karta ida ba Ministériu hodi bolu ema ne’e mai halo esplikasaun iha Parlamentu, la’os mai ko’alia maka’as iha ne’e para ema dehan katak imi defende, se mak la defende rai ida ne’e,” lamenta Manuel de Castro.

Situasaun ida ne’e halo deputadu Osorio Florindo ho Manuel de Castro ran manas hodi baku meja Parlamentu Nasionál, tanba rona deputadu Natalino dos Santos iha sorin mós baku meja.

Nune’e mós, deputadu Natalino dos Santos foti liman ba Prezidenti Parlamentu Nasionál hodi husu pontu de orden, hodi fó razaun ba FRETILIN katak, nia laiha interese iha projetu ZEESM, maibé nia interese ba povu.

“Ha’u foti kestaun tanba ameasas, hanesan Sekretáriu Rejionál ida labele ameasa povu hanesan ne’e,”dehan Natalino dos Santos hodi tuku meja Parlamentu Nasionál, tanba maioria deputadu sira husi bankada FRETILIN hamrik hodi hakilar hotu nia.

Esplikasaun Natalino dos Santos nian ne’e, halo deputadu sira husi bankada FRETILIN, nervozu liu tan hodi deputadu Manuel de Castro ho Osorio Florindo baku meja no hamriik la’o sai tiha ba liur, no deputadu FRETILIN sira seluk mós hamriik hodi la’o tuir.

Nune’e, bankada PD iha klaran, tu’ur nonok hodi fihir de’it FRETILIN ho CNRT sira nia jeitu hodi hamnasa no doko ulun de’it. Situasaun ne’ebé refere, halo Prezidente PN termina kedas hodi hakotu plenaria iha sesaun dader nian.cos

Jornal Nacional Diário