Bankada FRETILIN Konsidera Dokumentu Dada Kadoras Seidauk Kumpletu

DILI, (TATOLI) – Mesmu parte governu entrega ona dokumentu sira kona-ba polítika dada kadoras greater sunrise mai Timor-Leste tuir ezijénsia bankada opozisaun Frente Revolusionária Timor-Leste Independente (FRETILIN) no Partidu Demokrátiku, maibé konsidera seidauk kumpletu.

“Karik governu haluha atu inkui estudu sira ne’e hodi fó mai ami, bankada FRETILIN hakarak fó tan oportunidade ba governu atu kompleta ho lais liután”, hatete Vise Xefe bankada, Francisco Miranda Branco, liuhosi konferénsia imprensa iha sala bankada, ohin.

Bankada husu governu liuhosi ekipa negosiadór, Timor GAP ho Autoridade Nasionál Petróliu no Minarai (ANPM) atu fasilita dokumentu sira kompletu kona-ba projetu dada pipeline mai tasi mane, hahú hosi 2008 to’o agora.

Bolu atensaun ba estudu balun mak hanesan Deep Gulf (Governu maka kontrata hodi halo estudu), poten no partners (Governu maka kontrata hodi halo estudu) inklui wood Mackenzie ka energy research no consultancy, afirma tan.

Ministru Estadu Prezidensia Konsellu Ministru, Hermenegildo Pereira, ne’ebé ezerse internamente funsaun ne’e deklara dokumentu sira ne’e fornese estudu viabilidade sira no dokumentu seluk ne’ebé suporta governu nia desizaun atu asume risku sira investimentu ba greater sunrise.

Reprezentante sira hosi bankada FRETILIN simu ona dokumentu sira liuhosi USB (abbreviation of Universal Serial Bus) ofisiál hosi governu nian ne’ebé mai ho dokumentu lima no vídiu tolu.

Maske FRETILIN apresia desizaun governu nia esforsu atu kumpre dever hodi respeita provizaun iha konstituisaun RDTL kona-ba direitu partidu polítiku sira nia atu hetan informasaun, infelizmente, USB ne’e la inklui dokumentu ruma ne’ebé bele responde deputadu sira nia preokupasaun.

Dokumentu sira ne’ebé mai iha USB ne’e inklui esplikasaun hosi Timor Gap no estudu rua hosi kompañia konsultora ida naran Acil Alen Consulting. Dokumentu hosi Timor Gap la inklui informasaun foun, maibé iha informasaun sira ne’ebé ita hatene ona liuhosi diskusaun ho ekipa negosiasaun no seminár balun ekipa ida ne’e halo, katak deputadu Branco.

Dokumentu rua hosi Acil Alen Consulting ko’alia kona-ba poténsia implikadora hosi projetu tasi mane ekonomia Timor-Leste nian ne’ebé prodús iha agostu 2016 no impaktu ekonómiku hosi Greater Sunrise ne’ebé prodús iha juñu 2017.

Estudu ida ne’e uza asumsaun hothotu hanesan presu minarai hosi Timor Gap hodi bele konklui ho rezultadu ne’ebé Timor Gap hakarak. Laiha duvida katak estudu ida ne’e bele kontribui ba ita nia analiza antes ita foti desizaun importante ida hanesan ne’e. Maibé bankada FRETILIN hatene, la iha governu, laiha Timor Gap ho ANPM, iha ingenuidade to’o pontu ida atu aseita de’it rezultadu hosi estudu ne’e.

Bankada FRETILIN fiar katak governu sei iha tan estudu sira seluk ne’ebé presia fahe antes to’o iha konkluzaun ruma. Projetu boot ida hanesan Greater Sunrise ne’ebé implika kustu boot ba Estadu, ho dolar billiaun barak no bele liu billiaun $8 ka ekivalente ho OJE tinan lima nian, labele depende de’it ba asuntu ida hosi kompañia konsultora ida iha Austrália.

Nune’e, FRETILIN hakarak buka nafatin dalan atu investe iha pipeline mai tasi mane hodi bele ajuda ita nia dezenvolvimentu no hametin ita nia independénsia no soberania. Maibé FRETILIN mos la moris ho iluzaun katak investimentu ne’e la akompañadu ho risku boot ba nasaun ne’ebé bele tau iha kauza ita nia independénsia no soberania.

Entretantu, bankada FRETILIN afirma vota kontra proposta governu nia atu tau verba millaun $350 iha Orsamentu Jerál Estadu 2019 hodi sosa asaun iha Greater Sunrise tanba prosesu ba akizisaun ne’e nakonu ho segredu, la iha trasparénsia, la iha konsulta ho orgaun soberanu sira.

Prosesu akizisaun ne’e rasik viola ona artigu 20 (partidu polítiku sira no direitu ba opozisaun) hosi konstituisaun RDTL, ne’ebé ko’alia kona-ba direitu partidu polítiku sira nia atu halo opozisaun demokrátiku, no mós direitu atu hetan informasaun regulár no direitamente kona-ba lalaok asuntu prinsipál interese nasionál nian.

Prosesu akizisaun ne’e mós viola lei atividade petrolífera, liliu artigu 22. Governu nia desizaun atu altera lei ida ne’e hodi lejítima aktu ilísitu iha prosesu sosa asaun iha Greater Sunrise, la’os medida ne’ebé loos no kontraria ho ita nia norma atu respeita lei no konstituisaun.

Orgaun Estadu nian ne’ebé foti desizaun tenke hatene risku sira ne’e oinsá bele redús nia impaktu. Bankada nu’udar reprezentante povu husu ba governu no ekipa negosiadór atu divulga informasaun hotu kona-ba Estadu nia envolvimentu iha projetu Greater Sunrise no kumpre provizaun iha artigu 77, Konstituisaun RDTL, afirma tan deputadu opozisaun ne’e.

Jornalista: Zezito Silva | Editora: Rita Almeida

Imajen: Deputadu Hosi Bankada Fretilín ho PD hit kartaun Mean.