PROFESSORES TENKE JERE SETOR EDUKASAUN DIDIAK

Bispo Dom Carlos Filipe Ximenes  Belo, SDB, husu ba professores sira hotu atu jere didiak setor edukasaun, tanba setor edukasaun importante teb-tbesdsba dezenvolvimentu Nasaun.

“Ha’u hanoin imi nia funsaun, imi nia tugas, imi nia responsabilidade bo’ot liu atu hala’o dezenvolvimentu iha TL ne’e , ne’e duni ha’u husu ba ba imi atu imi jere  seitor ida ne’e hodi  servi ita nia rain, hodi servi ita nia labarik sira maske dala barak professores sira manan ituan deit,”Dom Carlos enkoraja wainhira hala’o sorumutu  ho Ministru Edukasaun(ME) , Antonio da Conceicao,  primeiru vise  ME, Dulce de Jesus Soares inklui funsionariu  ME  tomak iha INFORDEPE  Balide Sesta (26/8/2016).

Tuir premiadu nobel da paz iha tinan 1996 ne’e katak, professores halo sakrifisiu barak, maibe simu salariu kiik, maibe importante mak produs ema sai matenek barak.

“Maske professores sira manan osan oituan deit mas tenke halo sakrifisiu barak, hodi tun foho no sae foho, hakur tasi, hakur mota, maibe sira nia salariu kik deit, ha’u hein katak maske ho salariu kiik professores sira bele  halo  produsaun ne’ebe diak liu,”tenik Dom Carlos.

Funsaun edukador mak tulun labarik sira  nia eskola hodi hasae sira nia kapasidade, sira nia potensialidade  atu bele aprende, atu bele salembra  diak, ne’e duni funsaun professores observa labarik sira.

Dom Carlos iha okaziaun ne’e husu ba professores sira atu labele baku ka dulas labarik sira ninia tilun wainhira prosesu aprendizajen la’o hela.

“Baku no dada labarik sira nia tilun iha prosesu aprendijajen  ida ne’e sala bo’ot, tanba professores  nia  servisu mak akompanha labarik sira hodi forma sira nia an, eduka sira nia an, buat ne’ebe ho auto edukasuan,”afirma Dom Carlos.

Preokupa Timor oan barak sidauk hatene lian ofisial

iha biban ne’e Bispo Dom Carlos Ximenes Belo SDB, sente preokupa ho Timor oan sira liu-liu estudantes  barak mak sidauk hatene lian ofisial tetun ne’ebe mak kahor barak ho lian portugues.

“Atu dehan ita nia lian sei infrenta  problema, tamba Portugues, tamba Tetun, tamba  bahasa Indonesia tamba ingles, uluk nanain konaba Tetun , konstituisaun hatete dehan katak ida ne’e konaba lingua ofisiais ne’ebe Parlamentu no Governu rai ida ne’e foti desijaun atu iha padraun ida uniku ida deit mak Tetun ne’e mak ba pratika,” Dom Carlos.

Hatutan Dom Carlos katak, lian ofisial Timor nian hakerek ona iha lei inan konstituisaun RDTL, ona maibe na realidade barak mak seidauk hakere ho lolos.

“Ha’u iha Portugal mak ha’u le’e imi nia Tetum  sabaraut los maun alin sira, ita la komprende media hotu-hotu hakerek ita la komprende direitu hakerek fali dereitu mosu iha jornal, mosu iha televijaun portantu ita rasik mak estraga  ita nia lian,”tenik Dom Carlos.

Nia hatete  sei iha labarik barak mak kolia lian Indonesia liu-liu labarik sira iha Enklave Oekuse ne’be to’o agora sei koalia  lian Indonesia tanba ne’e   ba oin hakarak ou lakohi tenki obriga atu labarik sira tenki  hahu kolia Tetun.

“ Ha’u hakarak labarik sira, kolia aprende no kanta hotu-hotu tenki ho Tetun deit, maibe ita mos tenki buka atu tenki ho Tetun ne’ebe lolos”nia hatete.

Alende Tetun  lian Portugues ne’ebe mos sai preokupasaun tanba joven barak mak sente lian Portugues nudar lian ofisial ne’ebe difisil.

“ Lingua Portugues ita nia joven sira ohin loron hatete lingua Portugues ne’e difisil los, lingua Portugues ne’e rezolisaun husi maun bo’ot , ho maun alin sira ne’ebe tun iha ailaran ne’eba  sira mak husu atu ita uja lingua Portuguesa, e ita mos hakerek ona iha konstituisaun katak  lingua ofisiais mak Tetun ho Portugues. Ne’e duni tenki estuda Portugues  tanba bainhira hatene kolia Portuguesa  mak imi nia mundu sei luan liu,”haklean Dom Carlos.

Relasiona ho preokupasau Dom Carlos kona ba  estudante barak mak ladauk   komprende lian ofisial, ME Antonio da Conceicao, sei haree kestaun ne’ebe refere.

 “ME planeia hela atu halo terseiru Kongresu Nasional iha fulan Dezembru tinan 2016 ne’ebe atu dezenvolve  ideia ida ne’ebe,   ha’u lansa iha ha’u nia diskursu  uluk ba konaba konsensu Nasional iha edukasaun,  ne’e  mak molok to’o iha ne’eba  presija explora ideias ne’ebe mak nesesita hodi bele konstroe konsensu Nasional ne’e rasik,”tenik nia. Ola

Jornal Nacional