TRAFIKU UMANU IHA TIMOR-LESTE - Fundasaun Mahein

Komunikadu Imprensa (FM)

Liu husi Mahein Nia Lian Nú 116 (Versaun Tetum) kona-bá Trafiku umanu maka asaun krime organizadune’ebé organiza husi ema ka grupu ida hodi esplora ema seluk nia moris ka negosiu ema nia moris. Ho nia objetivu atu hetan osan ka lukru boot husi prosesu trafiku; Atu sira bele fa’an vitima sira ba ema ne’ebé maka bele tau matan ba sira nia explorasaun; Atu sira servisu ho fasil no atu hetan traballador ne’ebé baratu no gratiuta.

Kodigu Penal Timor-Leste 2009 deskreve kona-bá trafiku umanu ka trafiku ho ema maka ema ne’ebé rekruta, aliena, sede, adkire, transporta, transfere, aloja ka akolle ema ruma, ho ameasa, forsa ka koasaun oin seluk tan, ho raptu, ho fraude, ho enganu, tamba abuza nia autoridade ka abuzu ema ne’e nia situasaun vulneravel, ka tanba entrega ka simu pagamentu ka benefísiu ruma hodi hetan konsentimentu husi ema ne’ebé iha autoridade ba ema seluk, hodi hetan explorasaun nia objetivu.

Iha kazu trafiku umanu ka trafiku ho ema identifika Timor-Leste iha Nivel 2 iha tinan 2016 no Nivel 2 Lista alerta iha tinan rua kotuk ne’e 2015 no 2014. Timor-Leste iha Nivel 2 signifika katak nasaun ne’ebé la kompletamente tuir padraun minimu Trafficking Trafficking Victims Protection Act’s (TVPA), maibe halo hela esforsu signifikativu atu kombate krime ne’e. Nune’e mos Nivel 2 Lista Alerta signifika ida ne’e maka kategoria tranzisional ba Nivel 3. Ida ne’e hodi klasifika nasaun ne’ebé ho númeru vitima sa’e ba beibeik, ka nasaun sira ne’ebé la fornese evidensia husi sira nia esforsu atu responde ka la hatudu esforsu atu bele hasa’e ninia kapasidade hodi kombate krime ida ne’e.

Nune’e faktu sira husi monitorizasaun Fundasaun Mahein (FM) nian iha tinan ida ne’e nian identifikasidadaun Indonézia feto ida ho naran Windhu Handayani (38) hela iha Dili no halo rekrutamentu ba joven Timor-oan sira ne’ebé hakarak ba servisu iha rai liur hanesan Taiwan no Japaun. Kriteriu ba servisu iha rai liur tenke selu osan hodi trata sira nia dokumentu deit no la presiza hatene lingua Ingles tamba iha ligasaun diak ho kompania sira ne’ebe fo servisu ba joven sira. Maibe wainhira rekruta tiha no lori ba to’o Indonézia la haruka ba servisu tuir promesa ne’ebé iha no prende tiha vitima sira nia pasaporte no limite vitima sira nia kontaktu. Nune’e mos kontinua bosok hodi esplora vitima sira ho forma husu aumenta osan. Identifika mos vitima Timor-oan na’in tolu hatama osan tuir pedidu Windhu Handayani nia ema idak-diak hatama osan ho montante US$ 3,500.00.

Monitorizasaun FM nian hetan katak Windhu Handayani iha nia rede ne’ebé estabelese ona iha Dili liu husi Timor-oan balu hodi fasilita halo rekrutamentu ba vitima sira no transporta ba rai liur. Identifika mos kazu ne’e hanesan Branqueamento Capital tamba husi osan ne’ebé ho forma bosok, transfere liu husi ajensia sira ne’ebé legalmente bele simu transferensia osan hodi transfere ba Windhu Handayani iha Indonézia hanesan FOHO OSAN MEAN FARMACIA – Audian, Dili.

FM deskonfia sei iha vitima barak-tan aleinde vitima na’in neen ne’ebé dadaun ne’e iha Indonézia sei iha tan vitima seluk ho forma ne’ebé hanesan no forma sira seluk. Tamba Windhu Handayani iha mos atividade negosiu movel iha Dili ne’ebé sasan haruka husi Indonézia fa’an ba ema ne’ebé presiza iha Dili.

Rekomendasaun

1. Parlamentu Nasional presiza aselera ona diskusaun ba esbosu Lei Anti Trafiku Umanu nian ne’ebé to’o agora sei iha hela meja Parlamentu nian.

2. Governu Timor-Leste presiza estabelese no implementa mekanismu sira ne’ebé bele fasilita identifikasaun ba vitima sira no hala’o investigasaun detalladu ba kazu sira liga ho trafiku umanu ka trafiku ho ema, ho proativu hahu prozekusaun no kondenasaun no kastigu ba trafikante sira.

3. Autoridade polisial RI-RDTL liu husi mekanismu kooperasaun ne’ebé estabelese ona hodi identifika suspeitu no nia rede (matadalan) sira ba kazu trafiku umanu no brankamentu kapital nian hodi halo kapturasaun ba suspeitu ne’ebé nia paradeiru dadaun ne’e iha Solo – Indonézia.

4. Autoridade polisial RDTL loke investigasaun ba kompania FOHO OSAN MEAN FARMACIA ne’ebé fasilita transferensia osan vitima sira nia ba Windhu Handayani iha Indonézia.

5. Hadia no hametin kooperasaun servisu polisial nian iha fronteira hodi monitoriza, preve no kombate krime transnasional ne’ebé hakat fronteira RI-RDTL nian.

6. Rekomenda ba parte hotu husi sosiedade Timor-Leste (governu no sosiedade sivil) presiza asaun prevensaun ida ne’ebé lalais hodi prevene vitima sira tuir mai tantu iha nivel estudante, juventude em-jeral no populasaun sira area rural.

Atu hetan informasaun kle’an liu kona-bá asuntu ne’e bele kontaktu:

Nélson Belo
Diretor Ezekutivu
Email: direktor.mahein@gmail.com ka almeidamahein@gmail.com
Telemovel: (+670) 78316075 no 77561184
Website: www.fundasaunmahein.org

Fundasaun Mahein  (FM), 31 Agustu 2016