sábado, 14 de janeiro de 2017

Woodside hein akordu entre Austrália ho Timor-Leste ba projetu Sunrise

Petrolíferu australianu Woodside Petroleum felisita ona iha loron-kinta suspensaun hosi tratadu 2006 entre Austrália no Timor-Leste ba Tasi Timor no anúnsiu katak nasaun rua sei halo negosiasaun ba fronteira marítimu permanente sira.

Ba Peter Coleman, responsável hosi empreza, katak maski nune'e dezenvolvimentu ruma hosi projetu ne'e sei avansa de'it bainhira iha akordu loloos entre governu rua ne'e.

"Iha tinan balun nia laran maka ami iha susar iha projetu. Ami sei selu royaltie sira ba sé?", Coleman hatete iha deklarasaun sira ne'ebé haktuir hosi ABC australianu.

Komentáriu sira mosu hafoin iha loron-segunda, governu timoroan no australianu fó sai komunikadu hamutuk ida - aprova mós hosi Komisaun Konsiliasaun ONU nian ne'ebé hanesan mediador entre parte rua - kona-ba suspensaun hosi tratadu ne'ebé administra rejiaun fronteira ne'ebé iha daudaun problema ne'e, iha Tasi Timor.

"Governu Timor-Leste desidi entrega ba Governu Austrália notifikasaun ida hosi karta kona-ba nia intensaun hodi hapara Tratadu 2006 kona-ba Determinadu Ajuste Marítimu sira iha Tasi Timor, iha termu sira nº 2 hosi artigu 12º hosi tratadu ne'e", refere hosi nota hamutuk ida ne'ebé haruka ba Lusa.

"Governu Austrália simu ona intensaun ne'e no rekoñese katak Timor-Leste iha direitu hodi hahú hapara tratadu. Nune'e, Tratadu relativu ba dispozisaun marítimu balun iha Tasi Timor nian sei hapara hahú hosi fulan tolu hafoin hosi loron notifikasaun ne'e nian", hatete.

Iha deklarasaun sira ba Lusa iha loron-segunda ne'e, ministru Negósiu Estranjeiru timoroan nian, Hernâni Coelho, hatete katak nasaun rua ne'e senti komprometidu no halo negosiasaun ho laran di'ak hodi hetan akordu ida kona-ba solusaun definitivu ida ba fronteira tasi sira nian.

Ba Timor-Leste, markasaun hosi fronteira marítimu sira hanesan hakat importante ida hodi halakon dúvida sira, loke nune'e odamatan ba investimentu foun sira iha Tasi Timor no liuliu iha kampu Greater Sunrise.

Ho rezerva kalkuladu hamutuk trillaun 5.1 tuir kúbiku ida gás nian, Greater Sunrise hanesan, tuir potensial, kampu boot ida iha rejiaun maibé nia dezenvolvimentu hetan atrazu tanba difikuldade iha definisaun ba fronteira.

Iha investidór sira nia hanoin iha mós disputa ba modelu dezenvolvimentu no refinasaun, flutuante ka iha rai, iha súl Timor-Leste nian ka iha Austrália.

Diminuisaun hosi folin petróleu nian hamosu mós susar iha investimentu sira iha projetu ne'e maibé, ba Díli, Sunrise iha importánsia partikular nune'e bele depende hosi kampu ne'e ba sustentabilidade nasaun nian iha futuru ne'ebé iha tinan 10 ka 15 oinmai bele hotu ona nia reseita petrolíferu atual - ne'ebé selu besik 90 ka 95% gastu públiku nian.

Konsesaun hosi Greater Sunrise - deskoberta ne'ebé halo iha 1974 - hanesan kontrola hosi Woodside (operador ho 33%) ne'ebé hamutuk ho ConocoPhillips, Royal Dutch Shell ho Osaka Gas.

"Ami iha nafatin pasiénsia, ho mudansa oioin kona-ba governasaun" hosi rejiaun, nia hatete.

Iha investidór sira nia hanoin iha mós disputa ba modelu dezenvolvimentu no refinasaun, flutuante ka iha rai, iha súl Timor-Leste nian ka iha Austrália, ho Coleman rekoñese katak opsaun sira iha rai sai hanesan kompetitivu liu.

"Sunrise iha oportunidade ida hodi hakat ba inísiu fila nian. Ne'e hanesan projetu ida kompetitivu liu maibé iha tinan rua liubá sei la to'o iha oportunidade ne'e", Coleman esplika.

Woodside antesipa katak petróleu ho gás nia folin sei rekupera iha 2019 hodi apela ba governu rua ne'e hodi halo lalais negosiasaun sira hodi hetan akordu ida hodi permiti nune'e kapitaliza senáriu ne'e.

SAPO TL ho Lusa

Sem comentários: