Fatuk Lenuk Bele Prezerva Atrasaun Turístika

DILI, (TATOLI) – Atrasaun turístika la’ós haree de’it ba tasi no foho, maibé objetu sira ne’ebé úniku, forma naturalmente husi natureza nian hanesan Fatuk Lenuk iha Autoridade Munisipál Baukau, Suku Buruma, nu’udar sasán úniku ne’ebé bele atrai ema sira atu bá fatin ne’e, tanba ne’e presiza prezerva.

Relasiona ho kestaun fatuk ne’ebé tuir informasaun katak kompañia ne’ebé halo dalan iha planu atu hasai fatuk ne’e, Diretór Jerál Turizmu, José Filipe Dias Quintas, hatete husi perspetiva Ministériu Turizmu nian seidauk simu karta ofisiál ruma husi abitante suku ne’e oinsá mak ministériu bele halo intervensaun.

Nia dehan ko’alia kona-ba infraestrutura halo dalan ne’e la’ós kompeténsia ministériu nian, maibé ministériu relevante liuliu Obra Públika no asuntu kona-ba rai ne’ebé halai ba Ministériu Justisa.

“Asuntu kona-ba Fatuk Lenuk iha Baukau, komunidade barak mós kestiona katak fatin ne’e mós sai atrasaun ida ba turista doméstika nomós internasionál”, Quitas afirma iha Farol, ohin.

Quintas hatutan relasiona asuntu ne’e presiza iha koordenasaun no konsultasaun ba malu oinsá fatin ne’ebé sai atrasaun presiza prezerva, tanba ko’alia sobre setór turizmu ema husi rai-li’ur ka laran bá vizita tanba iha atrasaun, fatin úniku ne’ebé atrai ema.

“Atrasaun ne’e la’ós ita haree ba tasi, foho de’it, maibé buat sira ne’ebé úniku, fatuk ida ne’ebé nia formasaun úniku ita bele prezerva sai hanesan atrasaun para atrai ema, kundu atrai ema bá ne’ebá konserteza nia impaktu ekonómikamente ba komunidade”, katak.

Nune’e presiza iha kolaborasaun tanba Ko’alia kona-ba turizmu área ida boot no kompleksu tanba iha setór ne’e haree kona-ba infraestrutura, seguransa, saúde no buat barak ne’ebé interligadu, entaun presiza kria ekipa sólidu para haree dezenvolvimentu turizmu bá oin.

“Se ita liga ba fatuk ne’e kompténsia husi Ministériu Obra Públika nia, entaun presiza halo koordenasaun liuhusi autoridade lokál sira nomós Ministériu Turizmu para oinsá fatin hirak ne’e ita bele prezerva, tanba Fatuk Lenuk ne’e úniku uitoan liuliu Baukau oan sira oinsá hakarak prezerva sai atrasaun ida, entaun ita tenke rona husi komunidade sira, fatin ne’e bele prezerva para atrai ema sira bá ne’ebá”.

Liuhusi publikasaun mídia sosiál sobre Fatuk Lenuk dada atensaun ministériu relevante sira nune’e tenta atu halo koordenasaun atu haree sítiu ne’e no fó hanoin ba malu.

“Kadavéz informasaun ita haree husi mídia sosiál tanba mídia sosiál mós ajuda publika entaun oinsá reasaun ministériu relevante sira, ami sei tenta koordena para haree hodi prezerva sítiu hirak ne’e tanba ema barak kestiona fatin ne’e furak no úniku uitoan atu labele destroe”.

Quintas afirma Fatuk Lenuk ne’e ladún famozu liu hanesan ikóniku ba munisípiu ida hanesan Malina ne’ebé koñesidu ho Marobo, Lautein ne’ebé famozu liu ho Jako no husi Baukau sei iha buat barak liuliu nia Tasi, entantu fatuk ne’e tama iha kategoria sítiu úniku, maibé ho mídia sosiál nia sai famozu tanba daudaun timoroan uza meiu ne’e hodi promove fatin sira ne’ebé seidauk koñese.

Mauricio da Silva, Prezidente Unidade Sientista Jeolojia Timor-Leste (USJTL), dehan fatuk ida ne’e tama ona ba planu Ministériu Turizmu nian ne’ebé halo identifikasaun liuhusi nia mapeamentu no nia sai objetu ne’ebé identifikadu no aponta ona sai objetu iha país ne’e no hatama ona iha mapa laran sobre nia informasaun sira.

“Ita presiza kria lei konservativa ida atubele konserva ita-nia objetu sira, signifika tenke halo lei orgánika para konserva buat sira ne’e tanba ko’alia konserva de’it, mas laiha baze fundamentál entaun laiha forsa atu defende. Ida ne’e serbisu Ministériu Turizmu no stakeholders (parte interesada) turizmu nian para proteje buat ne’e. Se bele Ministériu Obra Públika servisu hamutuk ho Turizmu para konserva ida ne’e tanba barak lahatene”, sujere.

Mauricio esplika jeolojikamente fatuk ne’e tama iha parte jeolojia nian no dalaruma mós iha aspetu kulturál balun ne’ebé liga ba objetu ne’e, tanba ne’e presiza hakle’an informasaun para valoriza buat sira ne’ebé iha país.

Ministériu Turizmu serbisu hamutuk ho USJTL hodi halo indentifikasaun ba objetu turístiku iha munisípiu neen no Fatuk Lenuk ne’e tama iha objetu identifikadu.

Hatutan kona-ba fatuk ne’ebé atu hasai ne’e nia hetan informasaun husi USJTL balun ne’ebé envolve iha serbisu kompañia ne’ebé halo dalan, tanba ne’e sira publika iha mídia sosiál no haree katak líder balun  apoia atu halo protesaun ba objetu refere no ida ne’e mak presiza atu halo.

Jornalista: Maria Auxiliadora | Editora: Rita Almeida

Fatuk Lenuk. Foto/Google.