Folin Laek

Rafael Ximenes “Rafy” Belo*

La espera atu akontese. Tekitekir de’it, ha’u tenke simu. Moras, moras no moras tebes!

Fuan ne’e dodok, ran lulik ne’e atu sai engarafadu tan de’it ó.

Ha’u sente moris sai folin laek. “Bukanlah perpisahan yang kutangisi namun pertemuan yang kusesali”. Ha’u sita Trio Ambisi nia knananuk. Tan ne’e realidade ida. Ha’u la nega.

Ohin ó la iha ha’u matan, dook husi ha’u sorin. Ha’u la hatene ba ne’ebé?

La iha lia anin ka novidade ruma. Ha’u hein no hein la iha lalatak ruma mosu. La iha lian ruma hasee mai. La hatene huun no rohan.

Seraké o sei hanoin ha’u?. Ha’u lahatene. Ha´u sala sá. Dúvida!

Se uluk kedas ha’u hatene, ha’u lakohi lakon tempu. Se hori uluk ha´u deskobre, ha´u lakohi haterus aan.  Se uluk deskonfia nanis, ha’u mós lakohi preokupa. La buat ida. Ha’u rekoñese, ne’e ha’u nia sala.

Ohin, Ha´u sai vítima. Vítima ba ó nia hahalok ne´e. Hahalok ne´ebé ha´u nunka imajina, atitude ne´ebé ha´u nunka hanoin antes. Afinál, ó hanesan ne´e!.

Iha ha´u nia oin ó hatete ida, iha kotuk ó halo seluk. Ha´u arepende tebes tan koñese ó!

Hanoin hikas tempu uluk bainhira hasoru malu, ha´u laran kanek. Fofoun, ó nia lia fuan midar hanesan banibeen, morin hanesan aifunan roza maibé agora tarak liu fali aitarak, kro’at liu fali lamina. Hipokrata (munafik) duni!

“Se karik uluk ha´u la hasoru nia kala ha´u la sai nune´e,” ha´u dada iis.

Iha fatin hakmatek ida ne´e, tuur hanoin hikas loron dahuluk. Hateke. Anin huu habidu aitahan namlaek, monu fó sasin iha ha´u mesak ne´e. Fuan ne´e moras hanesan daun, sona borus. Basá ó hafo´er ona ha´u neon, ó tetak ona ha´u aten, ó harahun ona ha´u esperansa. La buat ida ha´u mak terus! Terus tan domin falsu ne’e, tan bosok ne’e.

Ha´u nia mundu hahú lakon nia roman. Kbiit nakukun mai dadauk. Ha´u nia dalan kotu dadauk ona maske ha’u tane ó hanesan bee la monu rai.  Ikus ha’u arepende rasik. Hakfodak, buat hotu liu ona. Hela ho esperansa de’it.

Sé ó fuan sei iha karik, tatoli netik liafuan ruma mai! Sé iha neon karik katak netik liamenon mai, nune´e ha´u buka dalan seluk, la hein bebeik. Ka ó satisfeitu, tan hakanek ona ha’u fuan?. Ha’u labele hatene.

Ha’u hateten nune’e, la’os katak ha’u ki’ak tan domin. Ha’u espresa nune’e la’os tan krize ba feto. Tan ha’u mós mane ida.

Ha’u nia tilun manas demais, ha’u nia pasiénsia mós kuaze atu laek hasoru laloran anin sira. Todan!. Laran ne’e mós tuku-tuku. Tuk tak, tuk tak.

Laran ruarua. Hmmm, hanoin no tetu ba mai:“Eipah! Difisil atu haluha!” ho nonok laran ne´e ko´alia hodi hanoin hikas ó nia promesa uluk bainhira hasoru malu iha tasi ibun, bainhira laran monu ka apaixonadu iha hateke dahuluk ne’e. Tan ne’e, ha’u rona buat barak kona-ba ó maibé ha’u la fiar.

Tanbasá? Hanoin de’it. Lia anin deit. Ha´u labele tolan tomak no fiar lalais de´it. Basá bele tebes, bele mós bosok tan lia anin bele sobu relasaun.

Ha’u buka konfirma maske ho laran manas, ran nakali! Ha’u pasiénsia.  Tan ema dehan pasiénsia bele manan buat hotu.

Nune’e iha Domingu loraik molok loron matan hasubar aan iha loromonu, ha’u hanoin atu ba buka nia. Hateten sai de’it, nia mak Noy. Isin mutin, ain aas, fuuk-been karakolada hanesan laloran tasi. Bonita loos! Durante ne’e, la hatene huun no rohan, kle’ur ona nia lakon husi ha’u.

Tan lakohi haterus demais ha’u sentimentu, segunda dader ha´u ba hein iha “Merkadu Lama” terminál mikorelete 01 diresaun Becora nian. Buka atu hetan Noy maibé lakonsege. Kle´ur tiha, nein lalatak ka oin ida mosu. Ha´u mós hahú baruk. Iha ha´u nia laran, hahú haksesuk malu namanas hanesan loos funu boot ida.

“Di´ak liu, ba ona ga hein lai ehhh?” laran ne’e haksesuk malu.

Ikusmai, ha´u deside hein tan oituan. Atu fó kbiit hodi hein nafatn, ha’u koko dere liuhusi telemovel, maibé hatan hikas de’it:“Timor Telecom, fora da área cobertura. Por favor tenta mais tarde”. Ha’u murmura, ran nakali hikas tanba maske rede komunikasaun hothotu ha’u uza atu buka no hetan nia maibé la ligadu. Iha ha’u nia hanoin hateten: “Ha’u kala hein  saugate de’it”. Ha’u esforsu lerek de’it. Folin laek.

Hateke ba mai, nein lalatak ida mai, nein lian ida hatada netik mai. Tekitekir, la espera lian ida hasee no komprimenta ha’u.

“Olá, ba ne´ebé?” Ha´u mós hakfodak. Hanoin kala nia mak mai ona ne’e. Afinál lae! maibé Nyna, Noy nia amiga di´ak. Ha’u koñese nia tanba Noy.

Nune´e ha´u mós hatan hodi koi ulun ho moemoe: “Hein Noy”.

Nina husu tenik: “Noy ga?”. “Sim,” Ha´u hatan hikas.

Loron ida ne’e ha’u haree oinseluk loos la hanesan babain. Nyna bonita tebes. Tan bonita tebes, Hakfodak. Ha´u nia matan nakfilak haree Nina ha´u laran monu. Lakon hanoin ba Noy, ha’u tenta soe iska hodi hakail Nyna nia domin. Lalais de’it, mikrolet mós mai no para kedas iha ami rua nia oin.

“Adeus, ha’u ba ona. Até logo!” hateten Nyna ba ona tanba dehan atividade urjente ida. Ha’u sente sorte ne’e liu lalais loos hanesan anin. Ha’u suspire teni.

Wkwk! Tempu ne’e kedas, hakfodak Noy mós hakat mai, tan ema barak husi dook nia la haree ha’u. Nune’e, ha’u helik, husi kotuk ha’u hakat no hapara ninia la’o no hakat.

“Durante ne’e ó ba ne’ebé?” ha’u husu, la komprimenta.

“Hiss, nusa?,” Noy hatan ho kasar. “Hirus ka?” ha’u husu dala ida tan. La hatene tanba sá ho ritmu lian ne’ebé aas tan de’it, nia hatan teni: “Nusa?”. “Noy ko’alia neneik la di’ak ka? La kuidadu liu ita nia sentimentu,” ha’u hatan hikas ho laran maus.

Maske nune’e Noy la preokupa ho saida maka ha’u ko’alia ba nia. Nia kontinua ho lian maka’as. Ha’u lakon pasiénsia, oin mean ho hirus, ha’u hatan hikas:

“Ha’u dehan ba ó! Ha’u mai la’os atu esmola ka tane liman maibé hakarak hatene de’it”. “Maksud?” nia hatan tenik ho lian maka’as ba bebeik tan de’it. Tan iha ema barak nia leet, ha’u pasiénsia nonok. Nia haree ha’u nonok nia mós nonok ona. Ha’u nia laran mós hahú ruarua ona.

Iha ha’u nia neon, ha’u hanoin: “La buat ida, karik hakarak halo nune’e mai ha’u”. Domin sempre la’o nune’e. Ha’u konsiente mesmesak. Noy loron ohin ha’u la biban ko’alia tan buat barak ona kona-ba ita rua nia relasaun tan situsaun ne’e halo ha’u hahú komprende buat barak kona-ba ita rua nia domin katak la to’o duni ona rohan hanesan fofoun ita rua promote ba malu bainhira fofoun hasoru malu. Nune’e liafuan ikus husi ha’u ba ó tanba ha’u labele ko’alia no hasoru diretamente tan ona ó, hahú husi ohin ba oin iha moris ne’e liu husi hakerek ne’e ha’u hateten sá mak iha ha’u nia hanoin no imajinasaun molok ita haketak no fahe malu.

Noy! Ó ema di’ak maibé ohin loron oin seluk. Noy ida agora lahanesan ida ha’u koñese fofoun. La buat ida. Maibé keta haluha katak durante ne’e ó maka ema ida ne’ebé ha’u fiar tebes, ó maka ema ida ne´ebé durante ne´e ha´u tau laran no ó mak ema.

Ha’u mós iha dignidade nu’udar mane, se ó hetan ema seluk di’ak liu ha’u naran imi rua haksolok. Maske ó halimar ho ha’u nia sentimentu durante ne’e maibé importante ha’u labele halo nune’e ba ó. Ha’u respeitu ó!

Se buat ruma la di’ak ka falta husi ha’u, tansa uluk ó la hasee, nune’e ha’u lalika espera demais. Se ha’u la merese ba ó, tansa uluk ó taka ibun?. Ha’u hatene aan, ha’u la iha buat hothotu atu halo no fó ba ó maibé ha’u sempre halo buat hotu atu hadomi ó ho laran no fuan ne’ebé kle’an ho ha’u nia maneira rasik, ho ha’u nia jeitu rasik.

Ha’u la hirus la rai odi ba ó. Ha’u agradese tan ó halo ona ha’u laran moras hodi ha’u bele komprende saida maka domin. Ha’u agradese ba ó tan ó hanorin ona ha’u oinsa atu fiel (setia) maske ikus ita la hamutuk.

Buka seluk ba, ha’u mós sei buka seluk maske la furak no bonita hanesan ó maibé importante nia hadomi ha’u tuir saida maka ha’u iha. ADEUS, ita para ona. Ita nia relasaun kotu ona. Good by!! *

*Matadalan, iha Literatura