Operasaun Krime Organizadu iha Fronteira Internasional entre Timor-Leste ho Indonézia

Fundasaun Mahein (FM), 27 Janeiru 2017

Komunikadu Imprensa

Liu husi Mahein Nia Lian Nú 118 (Versaun Tetun. pdf) kona-bá iha tinan 2010 relatóriu Fundasaun Mahein (FM) identifika ona kanal ka odamatan iha fronteira Repúblika Indonézia (RI) no Repúblika Demokratika Timor-Leste (RDTL) nian ne’ebé utiliza husi grupu krime organizadu hodi tama-sai liu husi aereo, terestre no maritima. Portantu grupu krime organizadu haree katak kanal sira ne’e fasil liu tama-sai, tamba kontrolu husi autoridade seguransa sei fraku, menus ba ekipamentu no fasilidade sira hodi kontrola no dektekta. Problema ida ne’e FM rekomenda ona katak parte rua RI-RDTL presiza jestaun no kontrolu fronteristiku ida ne’ebé rigorozu liu-liu kanal ka odamatan sira ne’ebé risku ba atividade illegal sira no husi grupu krime organizadu.

Iha tinan rohan 2016 monitorizasaun FM nian iha Munisipiu Covalilma kona-bá operasaun krime organizadu ne’ebé involve suspeitu ho sidadaun Atambua – Indonézia no Covalima – Timor-Leste. Tipu husi krime organizadu ne’e ho forma fo kreditu sasan ba kliente sira ne’ebé hakarak simu kreditu sasan hodi loke loja ka kios. Maibe antes simu kreditu refere tenke sai uluk membru ho nia kriteria tenke hatama uluk osan administrasaun nian. Iha ne’ebé, ema ne’ebé fo kreditu mai ho kompañia ne’ebé nia baze sentral iha Atambua – Indonézia ho naran COMPANHIA MITRATIN GROUP, Lda lidera husi sidadaun Indonézia ida (Timor-oan ne’ebé uluk refujiadu iha Atambua) hanesan komisariu ba kompañia no nia ramu iha Timor-Leste nia baze iha Dili lidera husi sidadaun Timor-oan ida hanesan Jestor Programa no nia kliente sira iha munisipiu sira hanesan Ainaro, Bobonaro no Covalima. Hodi hala’o kompañia nia atividade fo kreditu ba kliente sira, kompañia refere rekruta mos ninia funsionariu sira hodi buka nia kliente. Maske nune’e, FM identifika katak kompañia refere la iha lisensa ba atividade nian ka kompañia ilegal hodi lohi ema sira ne’ebé hakarak simu kreditu nune’e hetan lukru husi atividade refere.

Nune’e mos FM identifika mos viaturas ilegal hanesan kareta no motor hamutuk 6000 husi Indonézia tama ilegalmente iha Timor-Leste desde tinan 2000 to’o 2016. Husi total viaturas hirak ne’e, maioria tama liu husi dalan legal ka odamatan seguransa no fasilita husi autoridade seguransa sira iha fronteira. Rezultadu monitorizasaun FM identifika viaturas sira ne’e naok husi grupu krime organizadu sira iha Indonézia husi kareta rental ka kareta sira ne’ebé fo aluga iha Java no hatama liu husi Provinsia Nusa Tenggara Timur (NTT) – Indonézia mai iha Timor-Leste liu husi fronteira terrestre RI – RDTL.

Viaturas sira ne’e balu nu’udar rezultadu husi atividade naok husi grupu krime organizadu no suspeitu husi kazu ida ne’e balu konsege kaptura husi autoridade seguransa Indonézia nian wainhira sira tenta lori sai kareta husi Java mai iha Kupang NTT – Indonézia no barak konsege hakat fronteira RI – RDTL. FM identifika forma seluk husi atividade grupu krime organizadu nian la’os deit naok maibe ho maneira seluk ho kreditu ba dealear ka fa’an na’in sira iha Java – Indonézia. FM identifika katak rede krime organizadu nia sentru iha Jogjakarta no Kupang – Indonézia. Autor sira husi krime organizadu iha ninia ezekutador iha kampu ka terenu hodi ezekuta. Kareta sira ne’ebé naok husi grupu krime organizadu identifika ho tipu Avanza no Xenia no distinasaun ikus liu maka iha Dili – Timor-Leste. Hafoin viaturas sira ne’e to’o iha Dili, fa’an na’an sira sira fa’an fila fali ba públiku. Identifika mos katak viaturas sira hanesan kareta ho marka Avanza no Xenia nia folin entre US$ 7,500.00 to’o 12,000.00 no nia sapa matrikula troka ona ba sapa matrikula Timor-Leste nian.

Tuir autoridade Polisia Timor-Leste nian, PNTL rekuiñese viaturas sira ne’ebé naok husi grupu krime organizadu sira hatama ilegalmente mai iha Timor-Leste. Nune’e husi kareta hirak ne’ebé fa’an mai iha Timor-Leste no ida konsege autoridade seguransa Indonézia nian kaptura fila fali bainhira tama ba area Atambua – Indonézia iha tinan 2016 husi ema ne’ebé sosa kareta sira ne’e. Nune’e mos Autoridade seguransa Timor-Leste PNTL iha ona koordenasaun ho POLRI hodi kombate atividade kontrabandu iha fronteira RI – RDTL. Maibe susar identifika lolos paradeiru viaturas hirak ne’e nian maske ita hatene katak viaturas iha ne’e dadaun ne’e iha Timor-Leste. FM identifika katak kareta hirak ne’ebé husi atividade kontrabandu iha fronteira RI – RDTL la’os deit sosa husi pesoal balu maibe involve mos grupu boot sira husi ema ne’ebé iha poder. Hanesan fo sai ona husi relatóriu media lokal Indonézia nian katak kareta hirak hatama iha tempu kalan bainhira odamatan seguransa taka ona no tama liu husi odamatan legal fronteira RI – RDTL, Mota-Ain. Signifika katak autoridade seguransa RI – RDTL iha kuiñesementu ba movimentu ne’e nian no la’os ona segredu katak autoridade seguransa sira maka fasilita.

Aleinde fasilita husi autoridade seguransa iha fronteira, sosa na’in sira husi Timor-Leste involve mos “grupu boot seluk” hodi hetan fundu ba interese seluk mos. No ida ne’e PNTL presiza buka tuir paradeiru kareta hirak ne’e nian, liu-liu kareta sira ho marka Avanza no Xenia ninia paradeiru agora iha ne’ebé? Husi ne’e bele identifika ona grupu boot ne’ebé hanesan sosa na’in ba kareta ilegal sira ne’ebé hakat fronteira RI – RDTL ne’ebé dadaun ne’e kareta hirak ne’e nia sapa matrikula troka ona ba Timor-Leste nian. Nune’e mekanismu sira hodi identifika aleinde liu husi Diresaun Nasional Transporte Terreste (DNTT) Ministériu Obras Públika, Transporte no Komunikasaun (MOPTK) nian no importante mos verifika iha Diresaun Nasional Patrimoniu Estadu – Ministériu Finansa nian hodi konfirma katak kareta sira ho marka Avanza ho Xenia tama duni iha pakote ne’ebé Governu Timor-Leste sosa no dadaun hakerek iha lolon “Kareta Estadu” nian.

Nune’e mos medida kontinuasaun husi parte rua autoridade seguransa RI – RDTL nian hodi kombate krime transnasional ne’ebé hakat fronteira kontinua hametin koordenasaun no kooperasaun hanesan parte ida husi implementasaun ba Nota Intendementu (Memorandum of Understanding) ne’ebé POLRI no PNTL asina ona iha tinan 2009 no MoU sira tuir mai hodi halo monitorizasaun, prevene no kombate krime transnasional sira hakat fronteira RI – RDTL nian.

Rekomendasaun

1. Rekomenda autoridade Seguransa RI – RDTL presiza haforsa koordenasaun no kooperasaun iha âmbitu jestaun no kontrolu fronteristiku nian iha fronteira terrestre RI – RDTL.

2. Autoridade seguransa Timor-Lese hodi kontinua halo investigasaun kle’an liu tan ba kazu sira ne’ebé deskreve iha leten ba krime sira hakat fronteira RI – RDTL husi grupu krime organizadu sira.

Atu hetan informasaun kle’an liu kona-bá asuntu ne’e bele kontaktu:

Nélson Belo

Diretor Ezekutivu
Email: direktor.mahein@gmail.com
Telemovel: (+670) 78316075 no 77561184
Website: www.fundasaunmahein.org