domingo, 22 de julho de 2018

Sekretária-ezekutivu: Aumenta observador asosiadu sia hanesan "sinal kredibilidade nian"

Entrada previzível ba observador asosiadu sira ba Komunidade hosi Nasaun sira Lian Portugeza nian (CPLP), iha simeira tuirmai, hanesan "sinal kredibilidade ho vizibilidade" hosi organizasaun, ne'ebé agora tenki reflete kona-ba oinsá aproveita parseria sira ne'e, defende hosi sekretária-ezekutivu.

Iha ajenda hosi konferénsia ba dala 11 hosi xefe Estadu no Governu sira CPLP nian, ne'ebé hala'o iha loron-tersa ho loron-kuarta iha Santa Maria, illa Sal, Cabo Verde, iha proposta hodi fó estatutu observador asosiadu ba nasaun ualu - Reinu Unidu, Fransa, Itália, Andorra, Luxemburgu, Sérvia, Arjentina ho Xile – no, ba dala uluk, organizasaun ida - Organizasaun hosi Estadu Ibero-Amerikanu sira ba Edukasaun, Siénsia no Kultura (OEI).

"Hanesan sinal kredibilidade no vizibilidade ne'ebé maka CPLP hetan iha tempu ikus ne'e iha área internasional", hatete hosi sekretária-ezekutiva hosi organizasaun, Maria do Carmo Silveira, iha entrevista ba Lusa.

Ba responsável, "ne'e hatudu katak CPLP hetan vizibilizasaun hanesan fórum ida hosi konsertasaun polítiku-diplomátika importante, iha nafatin atuasaun iha área internasional ho susesu balun, hodi permiti atu hatudu atratividade ne'ebé boot oituan".

Nune'e, nia hatutan ona, "nasaun sira haree iha CPLP oportunidade ida hodi reforsa sira nia parseria ho relasaun koperasaun nian".

Ho entrada hosi nasaun ualu ho hosi OEI, komunidade luzófonu sei hetan observador asosiadu hamutuk 19, liu dobru hosi membru sira ne'ebé maka halo parte loloos.

Tuir sekretária-ezekutivu, ne'e reprezenta hanesan "dezafiu boot" hosi "hasoru ho aumentu hosi númeru asosiadu sira no oinsá bele hetan proveitu di'ak hosi relasaun ne'ebé maka parseria ne'e estabelese".

"Tanba motivu ne'e, ita hahú ona reflesaun sira iha nível sekretariadu nian no ita sei kontinua hametin liután, tanba hanesan nasaun sira ho nível dezenvolvimentu ne'ebé la hanesan no ho potensialidade sira ne'ebé la hanesan", nia konsidera.

Tuir Maria do Carmo Silveira, CPLP "aumenta nune'e posibilidade hosi konsertasaun polítika-diplomátiku, maibé mós iha nível hosi koperasaun ekonómiku no mós koperasaun iha área tomak".

Responsável rekorda mós katak, tuir nia estatutu sira, CPLP "iha disponibilidade hodi kopera ho observador asosiadu sira iha área oioin: iha edukasaun, kultura, iha formasaun ema sira nian, iha koperasaun ekonómiku no emprezarial, iha investigasaun".

Hatán kona-ba karik observador asosiadu balun bele iha ambisaun hodi sai hanesan membru loloos - hanesan akontese, iha pasadu, ho Guiné Ekuatorial -, Maria do Carmo Silveira, afirma ona katak CPLP "nunka simu tuir dalan formal manifestasaun hosi interese ne'e" no admiti ona katak ne'e hanesan ideia ida ne'ebé ladún provável.

"Fator ne'ebé halibur nasaun-membru sira hosi plenu direitu CPLP maka lian portugeza. Nasaun observador sira, no tanba la'ós nasaun ho lian ofisial portugeza, ha'u haree susar ruma iha futuru ba nia adezaun iah CPLP", nia refere.

Iha Guiné Ekuatorial, ne'ebé adere ba organizasaun iha tinan 2014, lian portugeza mós la'ós hanesan lian ne'ebé uza hodi ko'alia, maibé autoridade ekuato-guiniense sira hatama ona hanesan lian ofisial datoluk, hamutuk ho españól ho fransés, iha momentu adezaun ba CPLP.

Ba Maria do Carmo Silveira, "iha aspetu istóriku sira ne'ebé favorese ba Guiné Ekuatorial", nasaun ida ne'ebé ema portugés sira deskobre iha tinan 1470, maibé hafoin ne'e okupa hosi ema españól sira iha tinan 1778, to'o hetan independénsia iha tinan 1968.

Agora daudaun, observador asosiadu sira hosi CPLP maka Hungria, Repúblika Xeka, Eslovákia, Uruguai, illa Maurísia, Namíbia, Senegal, Turkia, Japaun ho Jeórjia.

Kosta-Marfim ho Peru mós hatudu ona intensaun hodi husu estatutu ba organizasaun luzófonu, maibé prosesu sira seidauk hotu antes reuniaun.

Estatutu hosi observador asosiadu harii iha tinan 2005 no bele aplika ba Estadu sira no rejiaun luzófonu sira ne'ebé pertense ba nasaun datoluk sira.

CPLP defini katak Estadu sira ne'ebé simu estatutu ne'e tenki fahe "prinsípiu orientador sira" hosi organizasaun, liuliu kona-ba "promosaun hosi asaun demokrátiku sira, governasaun di'ak no respeitu ba direitu ema nian", no ne'ebé "kontinua liuhosi programa sir aGovernu nian objetivu sira ne'ebé hanesan" ho objetivu sira bloku luzófonu nian, "maski, ba dala uluk, laiha kondisaun nesesáriu sira hodi sai hanesan membru loloos".

Observador asosiadu sira bele partisipa, lahó direitu votu nian, iha simeira ho Konsellu Ministru sira (ne'ebé halibur xefe sira diplomasia nian hosi Estadu-membru sira), nune'e mós iha reuniaun tékniku sira.

Cabo Verde simu, iha loron 17 no 18 Jullu, iha illa Sal, konferénsia ba dala 11 hosi xefe Estadu no Governu CPLP nian, simeira ne'ebé marka inísiu hosi prezidénsia kabu-verdianu hosi organizasaun nian, ne'ebé hili ba tema "Kultura, ema sira ho oseanu sira".

CPLP komposta hosi Angola, Brazil, Cabo Verde, Guiné-Bissau, Guiné Ekuatorial, Mosambike, Portugal, São Tomé e& Prínsipe ho Timor-Leste.

SAPO TL ho Lusa

Sem comentários: