terça-feira, 20 de dezembro de 2016

ONU husu ba Timor atu permiti portugeza ne'ebé hetan akuzasaun sai tanba kestaun médiku nian

Eskritóriu hosi reprezentante ONU nian iha Timor-Leste apela ona ba Governu timoroan atu partisipa iha autoridade judisial sira hodi permiti atu sidadaun portugeza ne'ebé hetan akuzasaun iha prosesu ida bele sai hosi nasaun tanba kestaun médiku nian.

Nota verbal ne'ebé haruka ba Ministériu Negósiu Estranjeiru timoroan nian no ne'ebé Lusa hetan asesu refere ba situasaun hosi kaben-na'in Tiago ho Fong Fong Guerra ne'ebé durante fulan 26 ona labele sai hosi Timor-Leste hodi hein julgamentu hosi krimi oioin ne'ebé sira hetan akuzasaun.

Testu ho loron 15 Dezembru no halibur aspetu relasionadu sira ho "prizaun, detensaun no medida limitadu sira" relasionadu ho Tiago Guerra ho nia feen hahú hosi loron 18 Outubru 2014.

"Eskritóriu ne'e hetan informasaun katak señora Guerra presiza atensaun médiku ne'ebé laiha disponibilidade iha Timor-Leste. Arguidu sira aprezenta tiha ona ba Tribunal Distrital Díli nian pedidu ida hodi halo viajen hodi halo tratamentu, maibé seidauk hatene desizaun kona-ba nia pedidu", refere hosi testu.

Petisaun hosi ONU akompaña hosi relatóriu médiku ida hosi Hospital Nacional Guido Valadares, iha Díli, ne'ebé konfirma katak Fong Fong Guerra iha problema respiratóriu sira ne'ebé todan ne'ebé presiza diagnóstiku sira no estudu sira "ne'ebé labele halo iha ospital nasional no mós labele halo iha Timor-Leste".

Nune'e, tuir médika ne'ebé asina relatóriu, "hanesan importante halo estudu sira ne'e iha estranjeiru" nune'e "hanesan importante hetan diagnóstiku definitivu ida hosi pasiente".

Aleinde pedidu hodi hasai Fong Fong Guerra tanba kestaun médiku sira, testu husu apoiu hosi MNE hodi hetan "resposta urjente sira" ba pedidu judisial oioin hosi kaben-na'in ne'e, inklui alterasaun ida ba "medida restritivu sira" koasaun nian.

Haree mós ba kesar ne'ebé relasionadu ho "ilegalidade sira no iregularidade sira hosi Ministériu Públiku" iha fulan-Abril no fulan-Maiu tinan liubá.

"Eskritóriu ne'e husu notifikasaun hosi audiénsia ruma ho pelumenus antes semana ida hodi garanti katak iha analista jurídiku kualifikadu sira ne'ebé disponível hodi akompaña sira", refere hosi testu.

Pedidu halo hosi ONU tanba Tiago Guerra sei hanesan funsionáriu hosi International Finance Corporation (IFC), estrutura ida hosi Grupu Banku Mundial, instituisaun ne'ebé hanesan ajénsia espesializadu hosi sistema ONU nian.

Ne'e hanesan pedidu datoluk ne'ebé ONU haruka iha Timor-Leste hafoin nota sira ne'ebé haruka iha 27 Outubru 2014 no 21 Abril 2015, no destaka kona-ba prazu legal sira ne'ebé liuona nia prazu, inklui prazu hosi impozisaun ba medida sira koasaun nian ne'ebé bandu sira atu sai hosi nasaun.

"Liutiha ona tinan rua resin hahú hosi detensaun no prizaun ba señór no señora Guerra, prazu máximu ne'ebé fiksa hosi Kódigu Prosesu Penal nian hodi hakotu investigasaun", refere hosi testu.

Kaben-na'in, hatutan, "hetan bandu hodi la sai hosi Timor-Leste iha tinan 26 liubá", nune'e Tiago Guerra pasa ona fulan ualu iha prizaun preventivu, nune'e ONU konsidera katak "bandu hodi halo viajen ne'ebé halo ba kaben-na'in karik liutiha ona prazu legal".

Eskritóriu ONU nian hatete katak hatene ona formalizasaun ba akuzasaun no sustenta katak Konvensaun hosi Priviléjiu sira no Imunidade sira hosi Ajénsia Espesializadu sira ONU nian - ne'ebé Timor-Leste asina ona - hatete katak ONU tenki hetan informasaun hosi baze detensaun ba funsionáriu ruma ian, "inklui faktu prinsipal sira no akuzasaun formal sira".

Nune'e "gabinete hosi kordenador rezidente hakarak husu kópia ida hosi akuzasaun sira detalladu no esplikasaun ida hosi baze ba akuzasaun sira ne'e", refere iha dokumentu ne'ebé nota mós katak kaben-na'in ne'e la hasoru malu ho oan sira durante tinan rua ona.

Iha fulan-Novembru Tribunal Distrila Díli devolve ona ba Ministériu Públiku prosesu hosi akuzasaun hasoru kaben-na'in, tanba sala sira hosi prokuradoria kona-ba notifikasaun hosi arguidu datoluk ida.

Iha kauza maka akuzasaun, hosi krimi sira tanba naok osan, brankeamentu kapital sira nian no falsifikasaun dokumentu nian.

Koarguidu iha prosesu hanesan no akuzadu ba krimi hanesan maka sidadaun norte-amerikanu Bobby Boye, eis-konselleiru ida hosi área petrolíferu ne'ebé lohi Governu timoroan no ne'ebé, iha fulan-Outubru 2015, hetan kondenasaun hosi tribunal federal ida norte-amerikanu nian ba kadeia tinan nian no fó fali osan hamutuk dolar millaun 3,51 resin ba Timor-Leste.

SAPO TL ho Lusa

Sem comentários: