quarta-feira, 11 de janeiro de 2017

Determina CMATS, Don Basilio “Parabens Xanana”

DILI (ANTIL)—Bispo Diocese Baucau Don Basilio do Nasimento, Pr hato’o nia parabens ba governu Timor-Leste no negósiador prinsipal Fronteira Maritima Kay Rala Xanana Gusmão ba esforsu tomak ne’ebé atinji ona hodi rezulta determinasaun akordu Certime Maritime Agreement Timor Sea (CMATS) entre Timor-Leste ho Aústralia.

“Kuandu to’o ona desizaun katak parte rua simu hotu ona, ida ne’e buat di’ak ida pelomenos klarifika ona buat lubuk ida, parabens ba ita nia governu ba esforsu hotu. Parabens ba negósiador sira hotu, liu-liu, Sr Eis-Primeiru Ministru Xanana Gusmão,” Don Basilio do Nasimento, Pr, esplika ba jornalista sira bainhira hasoru malu iha Palasio do Governu, Kuarta (11/01/2017).

Australia ho Timor-Leste dadaun ne’e haka’as an hela iha konsiliasaun ne’ebé la’o hela bazeia ba konvensaun Nasoins Unidos nian kona-ba Direitu ba Tasi. Objektivu hosi prosesu ne’e mak atu resolve diferensa sira entre estadu rua ne’e kona-ba keta tasi sira iha Tasi Timor nian.

Hahú husi loron 10 to’o 13 fulan-outubru tinan 2016, Governu Timor-Leste no Austrália partisipa ona iha sorumutuk lubuk ida ne’ebé konvoka husi Komisaun Konsiliasaun ne’ebé harii ba material ne’e. Durante sorumutuk sira ne’e la’o, Governu Timor-Leste no Governu Austrália konkorda ona pakote integradu ida kona-ba medida sira atu promove prosesu konsiliasaun no           atu kria kondisaun ne’ebé favoravel atu halo akordu ida kona-ba ketan tasik permanente sira iha Tasi Timor.
Iha ámbitu pakote medida sira ne’e nian, Governu Timor-Leste deside ona atu entrega ba Governu Austrália notifikasaun eskrita ida ho ninia intensaun atu hapara ona Tratatadu konaba Ajuste Tasik Balun iha Tasi  Timor, tinan 2006 nian,  tuir buat ne’ebé hakerek iha númeru 2 husi artigu da-12.

Governu Austrália rejista ona intensaun ida ne’e no rekoñese katak Timor-Leste iha direitu atu hahú hapara Tratadu ne’e. Tanba ne’e Tratadu kona-ba Ajuste Tasik nian Balun iha Tasi Timor sei la vigora tan ona iha prazu fulan tolu nia   laran sura husi loron notifikasaun ne’e fó sai.

Notifikasaun hosi Timor-Leste, Parlamentu Nasionál aprova ona ho unanimidade, iha Tersa (10/01/2017) no iha tempu besik parte governu sei haruka ba iha Aústralia.

Biar nune’e tuir Deklarasaun hamutuk entre Governu Timor-Leste no Governu Austrália no Komisaun Konsiliasaun ne’ebé harii bazeia ba Aneksu V Konvensaun Nasoens Unidas nian         kona-ba  Direitu ba Tasi Komisaun no Parte sira  rekoñese importánsia atu garante estabilidade no seguransa ba empreza petrolífera sira ne’ebé  ho interese iha Tasi Timor no  kontinua fó kuadru ida  ne’ebé  estavel ba operasaun petrolífera sira no dezenvolvimentu rekursu sira iha Tasi Timor.

Atu bele evita  inserteza sira, Governu Timor-Leste no Governu Austrália deklara sira-nia entendimentu komún kona-ba efeitu jurídiku sira husi termu sira husi “Tratatadu kona-ba Ajuste Tasik Balun iha Tasi Timor” (CMATS), maka hanesan tuir mai ne’e: Governu Timor-Leste no Governu Austrália konkorda atu, maske Tratatadu kona-ba Ajuste Tasik Balun iha Tasi  Timor   para ona, vigora nafatin entre sira, iha ninia forma orijinál, katak molok  hetan alterasaun husi Tratadu kona-ba Ajuste tasik Balun iha Tasi Timor,  Tratadu Tasi Timor entre Governu Timor-Leste no Governu Austrália iha 20 Maiu 2002, no mós ninia kuadru regulamentár apoiu nian.

Governu Timor-Leste no Governu Austrália konkorda katak, sesasaun husi Tratadu kona-ba Ajuste Tasik nian Balun iha Tasi Timor nian sei inklui sesasaun husi dispozisaun hirak ne’ebé enumera ona iha númeru 4 husi nia artigu da-12. no, nune’e, sei la iha tan dispozisaun ida husi Tratadu ne’e maka sei vigora hafoin sesasaun. Dispozisaun hotu-hotu husi Tratadu ne’e sei la vigora tan fulan tolu hafoin entrega notifikasaun Timor-Leste nian.

Ba kontinuasaun husi prosesu Konsiliasaun nian,  Governu Timor-Leste no Governu Austrália konfirma ona sira-nia kompromisu mútuu atu negosia ketan tasik permanente sira ho patrosíniu husi Komisaun, iha ámbitu pakote integradu kona-ba medida sira ne’ebé país rua ne’e halo akordu ona.

Governu Timor-Leste no Governu Austrália hakarak atu kontinua kolabora ho Komisaun Konsiliasaun no atu buka konkluzaun efetiva husi akordu  ida kona-ba ketan tasik iha Tasi Timor.  Komisaun sei hala’o sorumutuk lubuk ida iha tinan ida ne’e  nia laran, ne’ebé barak liu sei hala’o iha ambiente konfidensiál. Governu Austrália no Governu Timor-Leste kontinua haka’as an atu mantein sira-nia relasaun besik sira no kontinua serbisu hamutuk ba   sira-nia interese komún sira iha nivel ekonómiku, dezenvolvimentu rejionál sira.

Amu Basilio louva no sente kontenti ba vontade tomak ne’ebé governu Timor ho Autralia hatudu hodi simu malu atu hakat ba etapa tuir mai nian iha negósiasaun fronteira Tasi Timor.

“Ha’u hanoin ba oin ladun ona difisil, ita sei hetan buat ne’ebé ita hakarak,” Bispo Basilio hakotu lia.

Jornalista: Manuel Pinto / Editór: Gantry Meilana 

Foto: Don. Basilio do Nasimento, Pr, koalia ho Jornalista sira iha Palasio Governu.

Sem comentários: