quarta-feira, 8 de fevereiro de 2017

Eis-ministra justisa timoroan defende investigasaun ba alegasaun sira ne'ebé Xanana Gusmão halo

Eis-ministra Justisa timoroan Lúcia Lobato afirma ona iha loron-tersa ne'e katak Ministériu Públiku tenki investiga alegasaun oioin ne'ebé Xanana Gusmão halo kona-ba iregularidade sira ne'ebé halo hosi responsável aas sira hosi justisa iha Timor-Leste.

Lúcia Lobato komenta nune'e, iha deklarasaun sira ba Lusa, konteúdu hosi karta aberta ida ne'ebé Xanana Gusmão haruka ba eis-ministra Finansa, Emília Pires, hafoin nia hetan kondenasaun ba kadeia tinan hitu tanba partisipasaun ekonómiku iha negósiu.

"Iha faktu ne'ebé Xanana hatudu iha karta ne'ebé tenki hetan investigasaun. Xanana Gusmão temi atitude hosi líder aas na'in rua hosi justisa iha ita nia nasaun, prezidente Tribunal Rekursu ho prokurador-jeral", nia afirma.

"Hanesan indísiu sira. Ha'u la fiar katak Xanana temi sira na'in rua nia naran iha karta bainhira laiha prova. Importante maka hatene oinsá foti medida sira hodi investiga saida maka akontese ho doutor na'in rua ne'e", nia konsidera.

Iha karta, ne'ebé maka Lusa hetan asesu, Xanana Gusmão halo krítika maka'as ba sistema judisial timoroan nian no halo akuzasaun sira kona-ba deskonfia kazu sira hosi abuzu ba fundu públiku sira maibé la aprezenta informasaun loloos ne'ebé bele komprova.

Iha deklarasaun sira ba Lusa, Prezidente Tribunal Rekursu, Guilhermino Silva, rejeita ona akuzasaun sira kona-ba iregularidade, hodi deklara hanesan "falsu" katak hetan osan ho dalan iregular.

"Ha'u seidauk haree karta. Ha'u la haree, maibé hanesan la loos katak halo duni asaun ne'e", afirma hosi Guilhermino da Silva. Prokurador-jeral, José Ximenes, lakohi halo komentáriu.

Lúcia Lobato konsidera karta hanesan dalan polítika hosi Xanana Gusmão "hodi fó koñese ba sosiedade tomak situasaun atual Timor-Leste nian".

"Ko'alia kona-ba poder hosi parte órgaun judisial sira, ko'alia kona-ba kontratu balun ne'ebé Governu anterior halo ne'ebé permiti mós abuzu poder sira nian. Iha kestaun oioin ne'ebé tenki investiga maibé laiha korajen hodi investiga", Lobato hatete.

"Korupsaun la pertense de'it ba polítiku sira, ba ezekutivu, maibé mós ba autor judisial sira no ba parte sira seluk hosi sosiedade iha ita nia nasaun", nia defende.

Lúcia Lobato hetan kondenasaun iha tinan 2012 ba kadeia tinan lima tanba partisipasaun ekonómiku iha negósiu tanba prejuízu hasoru Estadu timoroan ho folin dolar 4.200 (euro 3.916), no iha loron 30 Agostu 2014 simu ona perdaun hosi Prezidente Taur Matan Ruak.

Nia kazu, ne'ebé envolve ona majistradu portugés sira, hamosu kontrovérsia boot no halo Lobato aprezenta kesar hasoru Estadu portugés tanba tratamentu hosi nia prosesu.

Kazu polémiku ne'e to'o iha Supremu Tribunal Justisa (STJ) portugés ne'ebé anula ona kastigu ida loron 40 suspensaun nain ne'ebé Konsellu Superior Majistratura (CSM) aplika ba juíza Margarida Veloso, inspetora judisial antigu ida iha Timor-Leste ne'ebé halo kesar no akuza ona kolega portugés na'in rua tanba manipula no halo influénsia ba prosesu judisial ne'ebé halo kondenasaun ba kastigu kadeia ba Lúcia Lobato.

"Prosesu-krimi ne'ebé to'o iha parte kondenasaun ba antiga ministra Justisa Timor-Leste nian, Lúcia Lobato, nakonu ho vísiu sira, ilegalidade sira no violasaun sira hosi prinsípiu elementar sira hosi direitu prosesual penal nian no hosi garantia arguidu nian", refere hosi desizaun STJ nian.

Rezolusaun refere duni ba "justisa idainvertidu nian" envolve majistradu portugés sira, ne'ebé "hanesan labele admiti duni iha Estadu ida Direitu nian no hosi Direitu demokrátiku nian".

Kesar sira kona-ba iregularidade oioin akontese mós iha prosesu hosi eis-ministra Finansa, Emília Pires, no eis-visi-ministra Saúde nian, Madalena Hanjam, ne'ebé kondenadu ba tinan hitu no tinan haat kadeia nian tanba partisipasaun ekonómiku iha negósiu, kastigu ne'ebé hetan ona rekursu hosi defeza no Ministériu Públiku.

Hatán kona-ba karik timoroan sira bele ka la'e fiar iha justisa, Lúcia Lobate hatete katak tenki iha "investigasaun klean" ida hodi evita atu "ema ida-idak hahú halo nia justisa rasik", tanba tribunal sira "laiha atuasaun ne'ebé hatudu katak lei hanesan aplika ba ema tomak no ho rigor".

"Hanesan triste tebes haree nasaun, liuliu iha área justisa, to'o iha pontu ne'e. Maibé triste liu tanba Estadu rasik la halo buat ida hodi hadi'a sala sira ne'ebé akontese ona, hosi PR, to'o sira ne'ebé ki'ik liu, ema hotu ko'alia, ema hotu rekoñese katak área ne'e iha krizi hela, maibé la halo buat ida", nia afirma.

Nia halo mós krítika ba Xanana Gusmão ne'ebé sai ona hanesan primeiru-ministru, tanba la foti medida loloos sira hodi hametin sistema judisial.

SAPO TL ho Lusa

Sem comentários: