quarta-feira, 4 de outubro de 2017

PNTL halo Turturasaun iha Oekussi, Governu Intervein Lalais!

Fundasaun Mahein

Iha Tersa Feira loron 03 Outubru 2017, naklekar iha video internet nian, fó sai katak Polísia Nacional Timor-Leste (PNTL) iha Munisipiu Oecussi halo turturasaun hasoru ema ne’ebé sira detein. Video ne’e rasik fó sai pesoal PNTL basa, tuku-tebe no baku ema ho ai depois tolok no trata ho liafuan foer  hasoru joven sira ne’ebé PNTL sira kaptura. Video mos hatudu, polísia dudu ema sira ne’ebeé sira detein  ne’e, depois sama-ba rai ho dala barak. Segmentu video fó sai mos ema ne’ebé sira detein ne’e hakneak no latan ba rai iha area públiku hanesan iha suku nia laran ho liman tau metin iha kotuk. Ida ne’e hatudu katak PNTL trata sidadaun nasional ho ladignu nu’udar detensaun ekstra ordenariu ne’ebé fora hosi sistema justisa. Governu Timor-Leste tenke halo intervensaun imidiatu ba violasaun direitus umanus no husu respeonsabilidade ba autor sira.

Nune’e mos, Estadu Timor-Leste ratifika ona Konvensaun Internasional ba anti turturasaun nian iha Nasaun Unidas iha tinan 2013, video indika hela mai ita katak autor Seguransa sira kontinua involve an ho asaun brutalismu. Iha kazu refere, polísia halo detensaun hasoru joventude ne’ebé foin fila hosi Indonezia. Polísia deskonfia ema hirak ne’e involve an iha Grupu ilegal Arte Marsial (GAM) depois polísia halo detensaun depois halo turturasaun hasoru ema sira refere. Karik ema sira ne’e membru organizasaun illegal GAM, entau PNTL  tenke lori ba justisa tuir lei ne’ebé aprova ona iha Parlamentu Nasional, Lei No. 5/2017) ne’ebé halo regulasaun ba Arma Branka ho Arte Masial nia atividades. PNTL labele utuliza brutalismu hanesan halo turturasaun hasoru ema, maske ema sira ne’e komete sala violasaun hasoru lei ho ordem. Bainhira membru polísia halo kna’ar nia tenke utuliza lei ho ordern hodi halo nia kna’ar no tenke tane as lei iha teritoriu nasional nasaun nian.

GovernuTimor-Leste tenke foti asaun tuir mai ne’e: Permeiru Parlementu Nasional Komisaun B tenke halo samadas ba Komandante Polísia Munisipiu Oekussi ho Komando Jeral PNTL, atu halo klarafikasaun kona-bá asuntu ne’ebé akontese ona ne’e. Segundu, membru polísia sira ne’ebe involve iha turturasaun hasoru joven sira ne’e tenke lori ba prosesa Tribunal. Sira ne’ebé involve halo turturasaun malorek hasoru povu ne’e tenke halo responsabilidade kriminal kona-bá violasaun dereitus umanus nian no kódigu disiplinar PNTL nian. Responsabilidade saida deit mak sei foti tenke tuir lalaok kriminal ne’ebé lei hatudu ona no hases hosi lalaok impunidade ne’ebé sei kria deit violasaun dereitus umanus barak liu tan.

Torturasaun polísia nian ho  modelu sira hanesan ne’e sempre akontese hahu kedas nasaun ne’e ukun rasik an. Torturasaun hanesan ne’e sei kontinua ho beibeik, karik hapara mak Ministru Defeza ho Seguransa tenke halo kampña intensivamente kontra polísia nia brutalismu. spesifikamente tenke halo institusionaliza treinamentu lalaok deritus umanus nian ba polísia kona-bá lalaok kapturasaun ema ho dignu. Jeralmente polísia tenke hetan treinamentu ho kapasidade hari’i supramasaun lei ho ordem, la’os demonstra asaun brutal. Nune’e mos Parlamentu Nasional Komisaun B tenke halo aproximasaun pro-ativu atu bele fó iskrutinasaun diak ho efektivu ba lalaok profesionalismu ho akontabilidade entre pesoal PNTL, no halo prevensaun ba  asaun violasaun ba iha futuru.

Fundasaun Mahein (FM), 04 Outobru 2017

Sem comentários: