Timoroan barak involve projetu Aeroportu Suai

DILI - Hafoin inplementa planu projetu Aeroportu Suai ne’ebe lansa iha tinan ida liu, deputadus sira kestiona makaas menus involvimentu timoroan tanba projetu ne’e fo fiar ba kompañia Waskita Karya hosi Indonesia. Maibe Ministru Petroleo no Rekursu Naturais, Alfredo Pires informa katak timoroan barak mak involve iha porjetu refere. “Hau hakarak esklarese projetu infraestrurura aeroportu Suai, ne’ebe ema dehan la iha involvementu timor oan, dehan bapa sira deit mak dumina. Hau foin iha semanaa liu ba, ba ho kompañia iha neba (Suai) koalia ho komunidade la iha buat ida,” dehan Alfredo ba jornaliata Business Timor, semanaa liu ba, iha parlamentu nasional.

Governante ne’e hatutan tan katak  Timor oan 46 ne’ebe liga direitamente ho kompañia Indonesia. Sira servisu kumpri hela sira nia kontratu, iha mos kompañia timor oan ida ka rua mos manan sub-kontratu. “Ida (sub-kontratu) kuaze emprega ema 200, agora besik 300  ona, maioria Timor oan sira ne’be servisu iha ne’eba halo hela bairo  foun ida iha ne’eba (Suai), ne’e Timor oan mak kaer,” Alfredo esplika.

Nia esplika, primeiru prosesu nia parte halo to’o ohin loron komunidade sira iha Suai neba la sai vitima. Governante tenik ema sira projetu kona ne’e sorte, tanba foin dadauk ba iha ne’eba  ema sira ne’ebe governu fo konpensasaun kuaze uma 40 foun ho medidas (ukuran) 10m x 10m halo intrega ba badaen. “Ema 200 ou 300 agora servisu iha aeroporto Suai neba.  Ema sira be agora iha uma 40 ne’ebe mai hosi konpensasaun.  Imajina, uma ida de’it uza badaen hira,” Ministru Alfredu husu.  

Nia dehan halo uma 40 ne’e, sei aumenta kampu trabalho ne’ebe ita kria direta no inderetu ne’e. Ema sira ne’ebe muda sira nia uma aktual ba bairo foun ne’e uma foun kedas entaun sira la sai vitima. Enkuantu komunidade ne’ebe afetadu, governante ne’e haktuir katak governu hare oinsa sira nia vida ne’e tenke di’ak liu. Entaun governu trata sira liu hosi meius kompensasaun ne’e mak agora komunidade ne’ebe halo uma foun, balun sosa truck, nune’e ema sira ne’e la’os vitima. “Sira ne’ebe afetadu ne’e sorte. Tanba hau rona Suai oan ne’ebe afetadu balun mai ona iha Dili halo investementu,” nia dehan.

Enkuantu kompañia sub-kontratu ne’ebe involve halo projetu ne’e mak, sira halo bronzon hodi dezvia mota. Timor oan balun ne’ebe hetan osan kompensasaun mos sira hola kareta kompañia mos aluga hela sira nia kareta laos ida-rua deit maibe kuaze rua nulu resin. “Agora, ita nia problema mak dala ruma maluk sira ne’ebe afetadu dehan sira mak uluk liu, entaun maluk sira mai hosi suku seluk dala ruma sira taka dalan tanba sira hakarak akomoda uluk, maibe nia kualifikasaun la iha,” governante ne’e haktuir. 

Nia dehan sira  hare la iha duni mak, sira loke dalan ba ema seluk fali maibe pronto ida ne’e mak realidade ita nia nasaun, ita tenke akomoda, entaun governu hetan problemas oi-oin de’it iha baze ho kumunidade sira. Ministru Alfredo mos reafirma liu tan katak to’o ikus sira hotu hakarak dezenvolvimentu, sira husu de’it governu, atu konsidera sira nia esforsu ne’ebe uluk sira iha hanesan to’os, ai ne’ebe sira kuda. Governu husu de’it se ai ne’e mak ki’ik oan liu di’ak liu ita lalika konsidera, bo’ot uituan pronto uituan ita konsidera. 

“Entaun hanesan  lia nain sira iha aeroporto, iha parte ida ne’ebe lulik maibe lei internasional aeroporto dehan ai ne’e tenke tesi duni, se lae lei internasional la fo dalan entaun tur ho katuas sira ita hare. Katuas sira husu tesi to’o metru hira ami dehan tenke tesi to’o  metru 9,” govenante ne’e esplika no haktuir. Entaun ministru ne’e konta tuir konta, ami nia ema mak bele maibe tenke tesi tuir kultura, tenke ko’alia se ita do’ok ba malu maka ita hirus malu de’it ita la la iha solusaun. “Por-ezemplo ita hetan soke entre dezenvolvimentu ho kultura, ne’e ita tenke  prepara. Ita nia nasaun ne’e, ita sei hetan sansan lubuk ida. Por-ezemplo iha aero porto Suai neba iha duni foho ida ne’ebe katuas sira dehan lulik, pronto lei internasional dehan fo bele hela, maibe  sei hatun karik di’ak liu tan,” katak Ministru Alfredo. 

Governante ne’e dehan, ita la’o lai, resolve lai sira seluk. se ne’e lulik maka’as ita respeitu, maibe esperiensia ne’ebe ministro petrolio iha durante ne’e hare katuas lia nain sira flexible. la’os  flexible beibeik, maibe ita tur ba atu kompriende. Ministru Alfredo dehan, dala barak ema seluk hosi kotuk tau informasaun oi-oin ba katuas sira fo hatene fali seluk. depois kuandu ita mai ko’alia buat ida iha kotuk tenta esklarese buat seluk. “Ita buka meius, para ita nia dezenvolvimentu la’o ho kultura, maibe dala ruma iha parte balun ne’ebe kultura tenke mos fo dalan uituan,” dehan MPRM Alfredo. 

Governante ne’e mos afirma tan katak nia parte mos ba dadaun ne’e ko’alia hela auto estrada, sira ko’alia kultura halo nusa, tanba ne’e nia parte hatete solusaun di’ak mak ita ko’alia didi’ak lai. “Se katuas sira dehan lulik, entaun buka lai katuas sira hosi parte seluk mos  hare,” Ministru Minerai ne’e hatete. Tuir Ministro Alfredo, dala ruma todan uituan. Maibe ita nia kultura sempre iha seremonia. 

“Ita bele halo para, ita nia matebian sira ka ita nia lulik sira labele hirus ita, tanba governu mos valoriza hela aspektu sira ne’e, nia nia hatete ita nia rain ne’e maske ita hotu katolik, maibe rai ne’e mos lulik buka respeita tanba ita mos lakoi to’o ikus fo todan fali ba katuas sira,” dehan Ministru Alfredo.  Ministru Petróleo no Rekusru Mineais ne’e mos dehan tan aeroporto kuandu pronto tenke lutu hotu. Tanba lei internasional la fo kuandu la halo lutu. “Ema ida labele tama, se la iha lutu lei internasinal mos sei la hosik ita atu hala’o aero porto,” dehan Ministro Alfredo. (BT)

Business Timor - Roly