Asesor
internasional sira ne’ebé servisu hodi fó asesoria ba membru Governu sira iha
Timor Leste ninia salariu US$16 mil to’o US$23 mil kada fulan, diferente ho
Prezidenti da Republika Timor nian ne’ebe manan deit US$ 2.500 kada fulan.
Ekonomista
no jurista, Manuel Tilman relata katak, durante ne’e, Timor-oan sira nia
salariu ne’ebé bo’ot liu mak, Prezidente da Repúblika, US$ 2.500, tuir mak
Prezidente Parlamentu Nasional, menus 10% husi Prezidente da Repúblika nia
salariu, tuir tan mak Primeiru Ministru menus 10% , ikus liu mak salariu
Prezidente Tribunal Rekursu nian, no menus 10% husi Prezidente da Repúblika
ninia salariu.
“Hau
la konkorda asesor internasional sira ne’e, manan US$ 12 mill to’o US$ 16 mill,
Prezidente manan US$ 2.500. ida ne’e eskandalu bo’ot, tanba Prezidente manan
US$ 2.500, asesor sira manan US$ 16 mill,”dehan Manuel Tilman ba jornalista
sira iha nia kna’ar fatin Hotel Beach Garden Dili, Sesta (22/5).
Tilman
dehan, salariu US$ 16 mill to’o 23 mill ne’e, salariu ema ONU sira nian, kuandu
Timor Leste seidauk independente. Agora ONU laiha ona iha Timor Leste, salariu
ida ne’e se ejiste atu halo saida.
“Agora
ita independente ona, ita bele fixa salariu ne’ebé ita hakarak atu fó ba asesor
internasional sira, lakohi haruka fila,”lamenta Manuel Tilman.
Tanba
ne’e Tilman dehan, nia agradese kuandu agora dadauk ne’e, Timor-oan balu bele
manan osan bo’ot liu Prezidente da Repúblika nian. Tanba ne’e, Tilman ejiji ba
Governu atu haruka fila hotu asesor internasional sira ne’e, tanba agora dadauk
Timor-oan sira mós bele ona atu hala’o servisu asesor internasional sira nia
servisu.
Nia
haktuir, Governu tenki kontrata deit asesor sira ho salariu ne’ebé menus husi
US$ 7 mill, no kontrata deit asesor ne’ebé halo servisu ne’ebé Timor-oan sira
labele halo. Laos naran kotrata asesor internasional sira ne’ebé mai halo
servisu ne’ebé Timor-oan sira bele halo, hanesan asesor sira iha Prezidensia
Konsellu Ministru no Parlamentu Nasional.
“Ita
Timor Leste ne’e, ita seidauk fiar malu, Timor-oan sira ne’ebé mak manan deit
US$ 5 mill deit mós bo’ot tiha ona, maibé hau hakarak hare asesor Timor-oan
sira ne’ebé mak manan US$ 7 mill liu Prezidente da Repúblika ne’e, sira nia
rezultadu ne’e iha ne’ebé,”dehan Tilman.
Maibé
Tilman dehan, nia la kestiona salariu entre Timor-oan ho malae sira, maibé
kuandu Timor-oan sufisiente ona, labele persija tan asesor internasional, tanba
Tilman mós la konkorda ho asesor internasional sira ne’ebé mak manan uS$ 21
mill to’o US$23 mill, maibé lahalo buat ida ba nasaun ida ne’e.
Tilman
mós rekuñese katak, uluk fofoun Mari Alkatiri hari nasaun foun ida ne’e, nia
hasoru difikuldades barak, li-liu kona-ba tekniku, tanba iha momentu ne’eba,
nia mós se assume hela pasta hanesan fiskalizador.
Nia
esplika, problema ne’ebé mak agora dadauk mosu iha Timor Leste ne’e, tanba uluk
ONU mak fiksa ema estranjeiru sira nia salariu bainhira kuandu sira hakarak mai
servisu iha Timor Leste, tanba ONU ne’e ema manan osan bo’ot no sira mós iha
osan barak.
Povu
Sei Kontinua Kiak
Iha
oportunidade ne’e, Manuel Tilman informa, tinan Tinan sanulu resin tolu (13)
ona Timor Leste independente, maibé povu iha rai doben ida ne’e se moris kiak,
mate barak tanba moras atan no lamatenek tanba analfabeitu.
Ida
ne’e signifika, Governu laiha jestaun diak hodi halo dezenvolvimentu ba rai no
povu ida ne’e, orsamentu Estadu ne’ebé Parlamentu Nasional aprova kada tinan,
sulin ba grupu oan ida deit nia uma laran.
“Hau
hatete ba belun sira husi Portugal hanesan ne’e, laran ksolok tebes, ami hetan
tiha ona independensia, maibé povu rai ida ne’e, maske minarai barak, povu se
kiak, moras atan, an alfabeitu, katak la matenek,”informa Manuel Tilman.
Estadu
TL Hamosu Rejimi Holigarkia
Iha
parte seluk, Diretur Ezekutivu Asian Justice And Right (AJAR) José Luis de
Oliveirafo ninia analiza ba Governu ida ne’e katak, mosu rejime holigarkia iha
Timor Leste, tanba Estadu kria Governu rua, Governu sentral ne’ebé ukun husi
Mota-Ain ba to’o Lospalos, no Governu Zona Espesial Ekonomia Sosial de Merkadu
(ZEESM), ne’ebé ukun iha Oe-cusse.
“Agora
ne’e hatudu, ita ne’e Governu rua, Governu Zona Espesila Ekonomia Sosial de
Merkadu (ZEESM) no Governu sentral. Ida ne’e labele, tanba ita Estadu ida deit,
Governu mós tenki ida deit,”dehan José Luis Oliveira ba Jornalista sira iha nia
kna’ar fatin Palapasu Dili, Sesta (22/5).
Nia
hatutan, tuir lolos, poder ne’e haketak malu ho buat tolu deit hanesan, poder
ezekutivu, legistlativu ho ezekutivu. Karik mosu estrutura balu, ida ne’e
hanaran delegasaun poder, tanba poder ne’e mai husi leten tu’un ba karaik.
Ba
nia, lolos ne’e buat hotu la’o tuir nia dalan, maibé iha pratika ne’e mak, ukun
nain sira lahatudu katak, nasaun ne’e moris iha rejime demokratiku.
“Ita
hanesan fali moris iha rejime holigarkia ka rejime bainoraksia. Holigarkia ne’e
hanesan ema elit balu deit mak kaer ukun, entaun iha ema ki’ik oan balu sa’e ba
kaer ukun, sira senti hanesan bai-bain hela. Bainhira Rui Araújo sai nu’udar
lider iha orgaun ezekutivu, maun bo’ot sira tenki respeita nia ka, ida ne’e mak
bolu rejime demokratika,”katak nia.
Maibe
jurista Manuel Tilman halos katak, Estadu lahamosu Governu rua, tanba Mari
Alkatiri ne’e, nomeadu husi Governu sentral.
“So
ke, buat ida ne’ebé la’o iha Oe-cusse ne’e hanesan fali kolonia Dili nian,
tanba Governador mak Dr. Mari duni ne’ebé nomeia husi Governu Dili. Governador
ne’e ba husi Dili, tanba ne’e mak seidauk han malu, laos Governu rua, ida ne’e
hau la konkorda. Hau la konkorda dehan katak Governu Mari nian, no Governu
sentral nian, tanba Governu Mari nian, depende ba Governu sentral,”katak Tilman.
Maibe
kuandu bolu dehan autonomia ne’e, signifika ema Oe-cusse oan rasik mak hili
Prezidente ba ZEESM ne’e, laos Governu sentral mak nomea.
“Oe-cusse
ne’e, buat rua mak hela iha ne’eba, diviaser municipiu lolos ne’e tenki povu
Oe-cusse mak kaer, i depois ZEESM ne’e, projetu ekonomiku, tanba projetu
ekonomiku ne’e, depende ba Municipiu, la’os municipiu lakon tiha, depende fali
ba projetu ekonomiku, ne’ebé ninia Governador ne’e, ba husi Dili,”esklarese
Tilman.tap
Jornal
Nacional
Sem comentários:
Enviar um comentário