ORGAUN SOBERANU TL FINJI LA HALO AKORDU EXTRADISAUN, BELE BUKA MEIUS SELUK

Diretor ezekutivu Asosiasaun Hak, Manuel  Monteiro, konsidera Timor-Leste ho Portugal seidauk iha akordu extradisaun hodi haruka fila arguida Emilia Pires mai TL, tanba orgaun soberanu sira TL nian mak finji hodi la halo esforsu.

Manuel Monteiro ba JN-Diário iha nia servisu fatin Farol, Dili, Kinta (05/01), hatete, husi Governu dehan akordu extridasaun laiha ne’e difisil atu lori arguida Emilia fila mai Timor-Leste, hanesan deklarasaun politika ida hodi ‘falun’ povu nia matan. Tanba hanesan Estadu bele uza mekanismu seluk atu koalia ba kestaun ne’e.

“Akordu extradisaun ne’e se mak halo? Estadu mak halo. Agora  Estadu rasik laiha boa vontade atu halo akordu ne’e. Hanesan  orgaun Estadu labele halo deklarasaun dehan katak labele. Ita Estadu ida ne’ebé mak soberanu, agora atu trata asuntu bilateral entre nasaun ida ho nasaun seluk, reprezentante ne’e Estadu. Agora sira dehan difisil tanba iha politika kesi lia hodi hasai Emilia ba iha rai liur atu hodi labele bongkar sai autor-autor sira ne’ebé koruptor sira ne’e. Ho ne’e mai ami konsidera hanesan politika kesi lia hodi  husik malu tiha ba liur depois ikan bo’ot sira bele sai tiha husi redi justisa sira Timor nian ne’e,”hatete  Manuel Monteiro.

Manuel Monteiro lia tun tan katak, se sira iha hanoin diak atu kombate Korupsaun, Kolusaun no Nepotismu iha rai ne’e, orgaun soberanu sira tenki halo ona akordu extradisaun ho Portugal no nasaun viziñu sira seluk. Tanba TL iha dupla sidadania barak mak asume hela kargu hanesan membru Governu oras ne’e dadauk.

“La’os kazu ne’e akontese tiha mak foin dehan fali difisil-difisil atu lori Emilia fila mai Timor-Leste tanba seidauk iha akordu, depois Estadu selu sira sai Ministru, Asesor ho seluk tan ne’e hodi halo saida,”dehan nia.

Tuir Manuel Monteiro, International Police (InterPol) labele ba kaptura arguida Emilia Pires, wainhira seidauk iha akordu extradisaun ruma  ho Portugal, tanba soberania teritorial ne’e nasaun ida-idak iha nia soberania  no soberania ne’e tenki liu husi lei.

“Ami nia pontu de vista mak ne’e Estadu tenki seriu, se konsidera kazu Emilia nian  iha primeira instansia tribunal ninian hakotu tiha ona desizaun final tiha ona, mesmu seidauk tama iha trânsito em julgado. Maibe hanesan orgaun soberanu Estadu nian ne’e tenki haka’as an hodi halo duni akordu extradisaun. Agora sira halo deklarasaun ba públiku katak la iha dalan, entaun Estadu ne’e nia funsiona halo nusa? atu garante soberania Estadu nian ne’e halo nusa? Labele halo deklarasaun fali hanesan ami ONG,”nia subliña.

Iha parte seluk, Diretor ezekutivu, Judicial System Monitoring Program (JSMP), Luis Oliveira Sampaio  iha nia servisu fatin Colmera, Dili, hatete, akordu extradisaun ne’e responsabel nasional, responsabel instituisaun relevantes sira hanesan Ministeriu Justisa, Ministeriu Negosiu Estranjeiru no Kooperasaun (MNEK), Tribunal, sira-nia responsabilidade buka meius oinsa maka bele lori fila arguida ne’e mai Timor-Leste.

“Ha’u hanoin Governu labele iha pozisaun ida katak aprezenta deit dezafiu sira. Se iha  pasu ka mekanismu ruma atu trata asuntu ne’e, ida maka tenki liu husi akordu extradisaun, se la iha akordu extradisaun tenki buka meius ka komunikasaun seluk, dala ruma susar maibe labele aprezenta deit katak ida ne’e labele,”Diretor JSMP ne’e hatete tan.

Nia hatutan, kuandu desizaun TR konfirma desizaun Tribunal primeira instansia nia dehan katak nia (Arguida Emilia) tenki kumpri hodi hatan, ho nune’e Governu labele aprezenta deit dezafius ka difikuldade sira ne’ebé mak durante ne’e iha, maibe tenki koko alternativa.

Tuir nia, iha akordu extradisaun seidauk eziste maibe keta dalan seluk karik ka mekanismu seluk maka bele halo atu lori fila arguida ne’e mai Timor-Leste, hanesan bele liu husi Interpol.

“Ita senti la haksolok ho deklarasaun politika sira nian katak susar ka difisil atu lori arguida Emilia Pires fila mai Timor-Leste. Se sira hotu dehan labele, se mak atu halo tan? Interpol ne’e iha ligasaun kooperasaun internasional. Ita iha tiha ona Interpol ne’e mak tenki buka meius, keta iha dalan le’et ruma tenki buka halo kontaktu, koko alternativa seluk halo komunikasaun ba Governu Portugues relasaun ho asuntu arguida Emilia nian ne’e ka lae, labele seidauk halo buat ida depois hato’o argumenta dehan katak labele,”nia fundamenta.

Antes ne’e, Primeiru Ministru, Rui Maria de Araújo, hatete katak, TL ho Portugal laiha akordu extradisaun, tanba ne’e susar teb-tebes atu lori arguida Emilia Pires, eis Ministra Finansas mai TL.

Entretantu iha Kinta feira (5/1), Primeiru Ministru (PM) Rui Araújo dehan, seidauk iha koñesementu konaba akordu extradisaun ne’ebé Parlamentu Nasionál (PN) aprova iha 24/4/2009 ho nasaun sira membrus Comunidade dos Países da Língua Portuguesa (CPLP).

“Ha’u laiha informasaun konaba ida ne’e,” resposta badak ne’ebé PM Rui Maria de Araújo hatán ba jornalista sira iha Palácio Prezidensiál Nicolau Lobato Aitarak Laran Díli, ne’ebé husu konaba akordu ne’ebé PN asina ho nasaun sira membru CPLP iha 24/4/2009.

Maibé Xefi Governu ne’e dehan, durante ne’e, Governu TL seida’uk iha akordu extradisaun ho nasaun ida.des/cos

Jornal Nacional