Estrada sai dezafiu bo’ot ba Infra-estrutura seluk

DILI - Maske dezenvolvimentu Timor-Leste (TL) komesa laó ona, maibe sei iha problema balun hanesan estrada hodi fo impaktu ba dezenvolvimentu sira seluk. Tuir Sosiadade Sivil hanesan Luta Hamutuk (LH), José Alves da Costa nia konaba dezenvolvimentu iha governasaun ida ne’e iha ona mudansa hanesan liña eletrisidade no balun sei marka pasu hanesan estrada, tan ne’e mak fo impaktu ba infra-strutura seluk.

“Durante ne’e ita hare iha progresu ne’ebé diak mak infrastrutura hanesan liña eletrisidade oras ne’e laó diak tebes no komunidade barak kuaze 90% hetan ona naroman tantu husi munisipiu, postu administrative inklui suku balun,” dehan director Luta Hamutuk ne’e ba BT iha nia knar fatin, Farol Dili, foin lalais ne’e. Maske nune’e, nia esplika katak iha suku no aldeia balun oras ne’e seidauk asesu ba lina eletrisidade ho presentajen 10% kompara dezenvolviemntu Timor-Leste ho nasaun seluk.

“Iha mos setor infrastrutura seluk hanesan irigasaun, tempu ikus-ikus ne’e komesa la’o ona hanesan iha munisipiu Maliana, Manatuto, no Natarbora inklui mos iha fatin seluk komesa la’odiak ,” nia dehan. Alende ne’e iha mos infra-strutura seluk ne’ebé oras ne’e sei marka pasu hanesan estrada oras ne’e sei taiha mudansa, tanba la integradu ho sistema fornesementu eletrisidade, ida ne’e mak sai afeita ba setor infra-estrutura seluk.

Sosiadade Sivil rekomenda para implementa tuir planu estimasaun ba kustu para implementa buat ruma presiza halo analiza. La bele inventa tuir nia hakarak ikus mai fo dupla servisu ba ema atu hetan osan, signifika katak gasta osan. “Ho aspektu hira ne’e ami nudar sosiadade sivil husu ona informasaun husi fontes (kompañia) balun no sira rasik rekoñese, maibe tanba iha politika ida atu hakbi’it ita ema,” nia hateten.

Tan ne’e nudar hanesan Sosiadade Sivil la deskonkorda ho politika ida ne’e, tanba ita gasta osan ba grupu balun deit atu goza, maibe la ekilibre. “Iha parte ida mos ami la deskonkorda ho gastus sira ne’ebé atu hariku malu, tanba osan hirak ne’e ita sei bele utiliza ba dezenvolve iha setor sira seluk porexemplo fo bolsu estudu ba juventude sira para bele hasaé tan sira nia koñesementu karik ramata estudu bele halo fali buat seluk ne’ebé mak sira iha hodi kontribui ba rai ida ne’e,” nia sujere.

Nia rekoinese katak iha governasaun ida ne’e halo ona buat balun, maibe iha parte ladun diak. Alves rekomenda ba governasaun foun mai bele hare fali politika foun, oinsa atu bele asegura poupansa, kualidade no finanseiru, banhira atu halo investimentu ruma. Aspektu ida ne’e mak sai importante, maske nasaun ne’e ki’ik ho numeru populasaun uituan, ema bele dezenvolve ninia povu no nasaun ne’e ho diak iha tinan tuir mai ema hotu bele moris ho dignu.

Nia sujere, kuandu governu mak uza sistema ka modelu hanesan ne’e nafatin ema ne’ebé mak atu sai riku sei riku ba bebeik no ema ne’ebé kiak kontinua kiák ba bebeik. Iha failansu balun ne’ebe atual governu halo, bele koriji fali iha governasaun tuir mai ne’e. Tanba presiza mos jere rekursu umanu ne’ebe ita iha atu bele dezenvolve ita nia nasaun ne’e ho diak.

“Tan ne’e mak banhira governu la kria kondisaun, ita bele kria universidade barak atu produs ema ho licensiadu, maibe nu-fim ema hotu halai ba buka servisu iha rai liur no la kontribui ba nia rai no estadu ida ne’e, tanba governu la dun tau atensaun ba rekursu humana,” nia informa. (BT)

Business Timor