Moras Tumor Matan Afeta Barak Liu Ba Labarik

Kada tinan Sentru Nasional Matan (SNM) identifika pasiente moras retinoblastoma (tumor matan) hamutuk nain 2 ga 3, maioria labarik ho idade 7 mai kraik.

Seidauk iha estudu espesifiku ba moras ida ne’e, maibe Xefe SNM, Belmerio Jeronimo hatete dadus ospital hatudu kazu ne’e komesa aas.

Kauza ba moras tumor matan ne’e la klaru, maibe nia dehan teoria dehan ne’e fator jenetiku tanba maioria labarik moris mai sofre ona moras ida ne’e.

“Husu inan-aman sira, bainhira haree sinais ruma iha oan sira nia matan tenke lori ba fasilidade saude hodi hetan tratamentu, labele hein to’o matan bubu bo’ot foin lori mai,” nia husu iha nia servisu fatin Bidau, Dili.

Nia dehan, moras ida ne’e bele halo operasaun hodi salva ema nia vida, bainhira detekta sedu, maibe seidauk bele halo iha rai laran, tenke haruka ba rai liur.

Tanba tratamentu ba moras ida ne’e, nia dehan tenke iha kontinuasaun depois halo operasaun liu –liu tratamentu kemoterapia.

Nia hatutan, bainhira halo operasaun matan ne’ebe afeitado tenke hasai no tau fali matan falsu iha pasiente ne’e.

Nia informa, oras ne’e dadaun emfermeirus matan destakadu hotu ona iha sentru saude sira ne’ebe bele ajuda halo referral mai iha ospital nasional bainhira presiza halo tratamentu intensive ruma.

Tuuir dadus husi 2013-2016, sira haruka ona pasiente labarik nain hitu ba halo operasaun iha Indonezia no Singapur. Husi nain hitu ne’e nain rua mak lakonsege salva tanba grave, seluk diak no agora dadaun iha prosesu tratamentu kemoterapia.

Iha parte seluk, pasiente Domingas Fernandes husi munisipio Viqueque sujere ba ekipa sentru matan nia atu habelar liu tan informasaun ba iha komunidades iha area remotas, tanba sira barak sofre moras matan hirak ne’e, maibe lahatene.

“Matan hanesan orgaun ne’ebe importante tebes tanba bainhira matan aat, limita ona ita nia atividade lor-loron nian,” nia hateten.

Nia mos husu Ministerio Saude atu haforsa servisu outreach ba matan nian iha teritorio tomak atu bele halo screening, konsulta no operasuan ba pasiente matan sira hotu.

Paulina Quintão | The Dili Kweekly