Xanana
Gusmão konsidera horisehik "difísil atu esplika" faktu Austrália
ne’ebé kontinua lakohi aseita konvite timoroan hodi define fronteira marítima
entre nasaun rua ne’e, prosesu ne’ebé konklui ona ho viziñu sira seluk.
"Governu
australianu kontinua rekuza konvite Timor-Leste nian hodi negosia.
Difísil atu esplika rekuza Austrália nian. Zona mak iha kestaun reprezenta de’it 1,8% hosi zona marítima australiana", tenik ministru Planeamentu no Dezenvolvimentu Estratéjiku.
Xanana Gusmão ko’alia iha Haia iha sesaun abertura Komisaun Konsiliasaun ne’ebé Governu timoroan solisita ihaa fulan-abril hodi tenta obriga Kamberra atu negosia delimitasaun fronteira marítima entre nasaun rua ne’e.
Delimitasaun permanente ne’ebé Kamberra lakohi negosia, nia hatete, tanba insiste iha validade akordu temporáriu ne’ebé asina iha Dili iha 2002, tenik Xanana Gusmão, iha altura ne’ebé Timor-Leste hasoru dezafiu barak hafoin destruisaun ne’ebé susede referendu 1999.
"Iha momentu ne’ebá Timór laiha buat ida, ami-nia ema barak mak mate, 90% resin hosi ami-nia infraestrutura ahi han hotu. Ami laiha osan no obriga ami husu ezmola kada fulan neen ba komunidade internasionál ba servisu báziku sira", nia hatete.
Situasaun ne’ebé lori Timor-Leste ba pozisaun ne’ebé vulnerável tebes bainhira negosia akordu temporáriu ho Austrália no, ikus mai, sai fraku liután tanba espionajen ne’ebé Kamberra halo.
“Ami lahatene katak iha altura ne’ebá, liuhosi kobertura ajuda umanitária, Kamberra instala ekipamentu rona nian iha gabinete sira Governu nian hodi hafuhu durante negosiasaun ba akordu ne’e”, rekorda Xanana Gusmão.
“Ha’u tenta ko’alia beibeik ho governu australianu hodi ami bele ko’alia hanesan belun no rezolve asuntu ne’e. Maibé sira kontinua lakohi”, nia hatete.
Líder timoroan ne’e, negosiadór prinsipál fronteira marítima sira-nian, rekorda akordu ilegál hodi esplora rekursu iha Tasi Timór, ne’ebé Austrália ho Indonézia asina durante okupasaun Timor-Leste no akordo temporáriu ne’ebé asina, posteriormente, entre Dili ho Kamberra.
"Ohin ami rekonsilia ho indonézia, ne’ebé hanesan Timor-Leste ohin loron hanesan demokrasia, no ohin loron ami sai modelu rekonsiliasaun nian no ami hahú ona negosiasaun hodi delimita ami-nia fronteira", nia esplika.
Destaka kona-ba difikuldade ekonómika no dezenvolvimentu ne’ebé Timor-Leste sei enfrenta, Xanana Gusmão hatete katak soberania nasaun nian kontinua hetan "dezafiu", hasoru dezinterese Austrália Nian hosi halo negósiu.
"Ohin ami kontinua preparadu atu ami-nia disputa bele hetan análize iha tribunál internasionál ida. Maibé Austrália kontinua fila kotuk ba direitu internasionál", nia hatete.
"Ami la mai iha Haia hodi husu favór ka tratamentu espesiál. Ami mai hodi husu ami-nia direitu iha lei internasionál. To’o ha’u, ne’ebé simu edukasaun iha ai-laran no iha prizaun, kompriende justisa bázika iha sentidu komún: lei hatete katak fronteira entre nasaun rua tenke hela iha dalan klaran entre sira", nia hatete.
Haree ida ne’e hanesan primeira vitória Timor-Leste nian iha debate ho Austrália, enkontru iha Haia korresponde ho arranke Prosedimentu Konsiliasaun Obrigatória (PCO) ne’ebé Timor-Leste dezenkadeia iha Nasoins Unidas, iha termu Aneksu V hosi Konvensaun Nasoins Unidas kona-ba Direitu ba Tasi.
Sesaun abertura, ne’ebé tranzmite diretu liuhosi internet, akompañada iha enkontru iha Ministériu Negósiu Estranjeiru iha Dili iha ne’ebé partisipa parte barak hosi ezekutivu timoroan, inklui primeiru-ministru Rui Araújo, reprezentante sira hosi instituisaun nasionál sira seluk no korpu diplomátiku.
Elisabete Exposto, responsável ba gabinete fronteira nian, loke intervensaun timoroan nian ne’e iha Haia no rekorda katak "povu Timor-Leste selu karun ba nia independénsia" no delimitasaun fronteira "sai prioridade nasionál (?) esensiál ba futuru jerasaun foun sira-nian".
"Tanba ne’e mak ami mai iha ne’e. Ami hahú prosedimentu hirak ne’e hodi resolve ami-nia disputa ho Austrália ho forma amigável no kolaborasaun. Ami hakarak defende ami-nia direitu, ami-nia soberania hanesan kualkér nasaun seluk", nia hatete.
"Timor-Leste bele joven maybe la’ós “naïve”, ami nafatin reklama buat ne’ebé ami konsidera hanesan ami-nian no to’o bele alkansa. Ami iha esperansa katak komisaun ne’e bele fó dalan mai ami atu alkansa objetivu ne’e ho Austrália, hodi hetan konkluzaun hosi prosesu ne’e", nia konsidera.
Diplomata dinamarkés Peter Taksoe-Jensen mak loke enkontru ne’e, eis-sekretáriu-jerál adjuntu Nasoins Unidas nian ba asuntu jurídiku, no lidera Komisaun Konsiliasaun ne’ebé Timor-Leste solisita.
"Objetivu hosi sesaun públika ne’e mak fó oportunidade ba kada parte hodi aprezenta sira-nia argumentu inisiál ne’ebé ami hein bele avansa, durante konsiliasaun, to’o hetan akordu ida", tenik Taksoe-Jensen.
Espetativa, nia esplika, mak debate ne’e bele hala’o to’o loron-kuarta, ho komisaun husik loron-kinta ba deliberasaun.
SAPO TL ho Lusa
Difísil atu esplika rekuza Austrália nian. Zona mak iha kestaun reprezenta de’it 1,8% hosi zona marítima australiana", tenik ministru Planeamentu no Dezenvolvimentu Estratéjiku.
Xanana Gusmão ko’alia iha Haia iha sesaun abertura Komisaun Konsiliasaun ne’ebé Governu timoroan solisita ihaa fulan-abril hodi tenta obriga Kamberra atu negosia delimitasaun fronteira marítima entre nasaun rua ne’e.
Delimitasaun permanente ne’ebé Kamberra lakohi negosia, nia hatete, tanba insiste iha validade akordu temporáriu ne’ebé asina iha Dili iha 2002, tenik Xanana Gusmão, iha altura ne’ebé Timor-Leste hasoru dezafiu barak hafoin destruisaun ne’ebé susede referendu 1999.
"Iha momentu ne’ebá Timór laiha buat ida, ami-nia ema barak mak mate, 90% resin hosi ami-nia infraestrutura ahi han hotu. Ami laiha osan no obriga ami husu ezmola kada fulan neen ba komunidade internasionál ba servisu báziku sira", nia hatete.
Situasaun ne’ebé lori Timor-Leste ba pozisaun ne’ebé vulnerável tebes bainhira negosia akordu temporáriu ho Austrália no, ikus mai, sai fraku liután tanba espionajen ne’ebé Kamberra halo.
“Ami lahatene katak iha altura ne’ebá, liuhosi kobertura ajuda umanitária, Kamberra instala ekipamentu rona nian iha gabinete sira Governu nian hodi hafuhu durante negosiasaun ba akordu ne’e”, rekorda Xanana Gusmão.
“Ha’u tenta ko’alia beibeik ho governu australianu hodi ami bele ko’alia hanesan belun no rezolve asuntu ne’e. Maibé sira kontinua lakohi”, nia hatete.
Líder timoroan ne’e, negosiadór prinsipál fronteira marítima sira-nian, rekorda akordu ilegál hodi esplora rekursu iha Tasi Timór, ne’ebé Austrália ho Indonézia asina durante okupasaun Timor-Leste no akordo temporáriu ne’ebé asina, posteriormente, entre Dili ho Kamberra.
"Ohin ami rekonsilia ho indonézia, ne’ebé hanesan Timor-Leste ohin loron hanesan demokrasia, no ohin loron ami sai modelu rekonsiliasaun nian no ami hahú ona negosiasaun hodi delimita ami-nia fronteira", nia esplika.
Destaka kona-ba difikuldade ekonómika no dezenvolvimentu ne’ebé Timor-Leste sei enfrenta, Xanana Gusmão hatete katak soberania nasaun nian kontinua hetan "dezafiu", hasoru dezinterese Austrália Nian hosi halo negósiu.
"Ohin ami kontinua preparadu atu ami-nia disputa bele hetan análize iha tribunál internasionál ida. Maibé Austrália kontinua fila kotuk ba direitu internasionál", nia hatete.
"Ami la mai iha Haia hodi husu favór ka tratamentu espesiál. Ami mai hodi husu ami-nia direitu iha lei internasionál. To’o ha’u, ne’ebé simu edukasaun iha ai-laran no iha prizaun, kompriende justisa bázika iha sentidu komún: lei hatete katak fronteira entre nasaun rua tenke hela iha dalan klaran entre sira", nia hatete.
Haree ida ne’e hanesan primeira vitória Timor-Leste nian iha debate ho Austrália, enkontru iha Haia korresponde ho arranke Prosedimentu Konsiliasaun Obrigatória (PCO) ne’ebé Timor-Leste dezenkadeia iha Nasoins Unidas, iha termu Aneksu V hosi Konvensaun Nasoins Unidas kona-ba Direitu ba Tasi.
Sesaun abertura, ne’ebé tranzmite diretu liuhosi internet, akompañada iha enkontru iha Ministériu Negósiu Estranjeiru iha Dili iha ne’ebé partisipa parte barak hosi ezekutivu timoroan, inklui primeiru-ministru Rui Araújo, reprezentante sira hosi instituisaun nasionál sira seluk no korpu diplomátiku.
Elisabete Exposto, responsável ba gabinete fronteira nian, loke intervensaun timoroan nian ne’e iha Haia no rekorda katak "povu Timor-Leste selu karun ba nia independénsia" no delimitasaun fronteira "sai prioridade nasionál (?) esensiál ba futuru jerasaun foun sira-nian".
"Tanba ne’e mak ami mai iha ne’e. Ami hahú prosedimentu hirak ne’e hodi resolve ami-nia disputa ho Austrália ho forma amigável no kolaborasaun. Ami hakarak defende ami-nia direitu, ami-nia soberania hanesan kualkér nasaun seluk", nia hatete.
"Timor-Leste bele joven maybe la’ós “naïve”, ami nafatin reklama buat ne’ebé ami konsidera hanesan ami-nian no to’o bele alkansa. Ami iha esperansa katak komisaun ne’e bele fó dalan mai ami atu alkansa objetivu ne’e ho Austrália, hodi hetan konkluzaun hosi prosesu ne’e", nia konsidera.
Diplomata dinamarkés Peter Taksoe-Jensen mak loke enkontru ne’e, eis-sekretáriu-jerál adjuntu Nasoins Unidas nian ba asuntu jurídiku, no lidera Komisaun Konsiliasaun ne’ebé Timor-Leste solisita.
"Objetivu hosi sesaun públika ne’e mak fó oportunidade ba kada parte hodi aprezenta sira-nia argumentu inisiál ne’ebé ami hein bele avansa, durante konsiliasaun, to’o hetan akordu ida", tenik Taksoe-Jensen.
Espetativa, nia esplika, mak debate ne’e bele hala’o to’o loron-kuarta, ho komisaun husik loron-kinta ba deliberasaun.
SAPO TL ho Lusa
Sem comentários:
Enviar um comentário