quarta-feira, 21 de setembro de 2016

Jurisprudénsia internasionál ho Timor-Leste iha fronteira marítima


Prezidente Parlamentu, Adérito Hugo da Costa ohin konsidera katak tendénsia hosi jurisprudénsia internasionál hamutuk ho Timor-Leste hodi defende aspirasaun nasaun nian, ba iha delimitasaun hosi sira-ninia fronteira maritima. 

"Hanesan notisia di’ak ida tanba hatene katak tendénsia jurisprudénsia internasionál nian, totalmente pertense ba Timor-Leste", tenik Adérito Hugo da Costa iha sesaun solene hosi abertura sesaun lejislativa dalima (5.ª) ba lejislatura datolu.

"Ami iha direitu no razaun ne’ebé iha, halo ami hatene duni atu luta ba independénsia, delimitasaun fronteira ba liña média, bazeia de’it ba kestaun tempu. Bele dura to’o tinan ida, rua ka tinan sanulu. Maibé ami sei konsege manan luta ikus ba integridade hosi ami-ninia soberania", nia dehan.

Hugo da Costa dehan katak "indignasaun tenke sai beibeik hanesan resposta ida ba dignidade” no hatutan tan kona-ba importánsia hosi tema fronteira maritime ba Timor-Leste no Parlamentu Nasionál.

Kona-ba ne’e no bazeia ba reforma orgánika ne’ebé la’o daudaun hosi Parlamentu sei aprova la’os de’it Planu Estratéjiku ida ba tinan lima maibé mos “planu asaun abertura no transparénsia”, ho “planu asaun hosi apoiu ida ba polítika esterna Estadu nian”.

Planu ne’e sentra liu iha "adezaun ba ASEAN [Asosiasaun Nasoins Sudeste Aziátika], akompañamentu hosi CPLP [Komunidade Nasaun Lian Portugés) no ba iha apoiu intransijente hosi prosesu delimitasaun fronteira marítima ho Austrália, hanesan konsekuénsia fundamentál hosi soberania" Timor-Leste.

Kona-ba kuadru reforma iha Parlamentu, Hugo da Costa haktuir kona-ba “introdusaun hosi mekanismu modernu ba kontrolu kontas nian”, inklui gabinete auditoria interna independente ida ho divizaun ba planeamentu, monitorizasaun no avaliasaun hoi diresaun no divizaun hothotu.

Sei dinamiza mose Sentru Formasaun Parlamentár no Sentru Promosaun Igualidade Jéneru atu nune’e kontinua aposta ba iha formasaun kontínua no permanente ba funsionáriu Parlamentu nian hothotu, tuir nia esplika.

Sei lansa mos baze hodi kria mekanismu análize konflitu ida nomós detesaun ho resposta ba violasaun direitu ema nian, sei estuda posibilidade atu kria “disponitivu análize no reasaun imediata ba keixa hirak ne’ebé sidadaun hato’o, katak implika violasaun direitu ne’ebé proteje hosi Konstituisaun Repúblika Demokrátika Timor-Leste, Kovensaun Europeia ba Direitu Umanu nomós testu fundamentál seluk ba protesaun Direitu Umanu".

SAPO TL ho Lusa 

Sem comentários: