quinta-feira, 22 de dezembro de 2016

Timor-oan sira rekoñese polítika konsensu no hakarak estabilidade - Mari Alkatiri

Timor-oan sira rekoñese efeitu pozitivu hosi polítika hodi buka konsensu, ne’ebé lidera hosi partidu bobot iha rai-laran, tuir sekretáriu jerál Fretilin, partidu daruak Timor-Leste, Mari Alkatiri hateten, relasiona ho sondajen ida.

"Ba ema barak, opozisaun ativa maka opozisaun ida ne’ebé konfrontativa. Maibé konfrontasaun hamosu eskluzaun, asaun konfrontu hamosu reasaun problemátika no ida ne’e lajuda buat ida, nomós sei laalkansa objetivu hosi opozisaun ne’e, dehan Mari Alkatiri, ba Lusa.

"Opsaun seluk maka opozisaun iha sistema ninia laran, hodi kontribui ba politika oioin no postura atu garante katak, sei iha aseitasaun, sei debate no la’o ba oin”, nia dehan.

Eis-primeiru ministru no atuál responsável hosi Zona Especial de Economia Social de Mercado (ZEESM) Oecusse ho Ataúro fó komentáriu kona-ba rezultadu hosi sondajen ne’ebé fó sai horisehik, katak timor-oan sira konkorda ho projetu Governu nian hirak ne’ebé importante, inklui sira ne’ebé sai polémika liu, no kona mos ba osan mina nian ne’ebé sei gasta.

Inkiridu sira fó nota “di’ak tebes” ka “di’ak” ba instituisaun Estadu hirak ne’ebé importante, inklui xefe Estadu, Governu, parlamentu, forsa seguransa, tribunál no seluk nomós apoiu ba esforsu hodi buka konsensu no koligasaun hosi forsa polítika sira.

Sondajen ne’e hala’o hosi Insight Lda ho supervizaun Chesapeake Beach Consulting ho organizasaun la’os-governamentál Instituto Republicano Internacional (IRI), hosi loron 07 to’o 24-novembru, no envolve entrevista prezensiál iha munisipiu Timor-Leste 13.

Mari Alkatiri dehan mosu persesaun oioin kona-ba situasaun Timor-Lesta nian ne’e, hanesan buat baibain, entre sírkulu polítiku liu no hosi debate iha Dili ho populasaun hothotu, hatene katak “iha solusaun ba nesesidade oioin”.

"Importante maka hatene ita-ninia kbi’it hodi kria demokrasia tuir ita-ninia maneira, kria konsensu no halo aliansa nivel insidensia parlamentár, hanesan impaktu pozitivu ida ba populasaun hirak ne’ebé presija estabilidade no la’os konflitu”, nia hateten.

"Ida ne’e maka realmente akontese ikus-ikus ne’e. Ezisti sírkulu balun iha Dili,  hosi krítiku eternu, ba ema ne’ebé lahalo buat los, no di’ak duni tanba bele akontese, tanba debate, maibe iha mos esforsu konsensu ne’e”, nia dehan.

Líder Fretilin nian haktuir kona-ba surpreza balun, relasiona ho apoiu ba projetu ne’ebé nia ka’er – 91% maka apoiu ZEESM -, ba iha sondajen balun iha teritóriu laran tomak.

Sondajen ne’e hatudu apoiu ne’ebé Fretilin hetan  aumenta tan ba 44%, hanesan partidu dahuluk, hafoin CNRT – inversaun ida kona-ba eleisaun 2012 nian-, ho kandidatu prezidensiál partidu nian, Francisco Guterres Lu-Olo, ne’ebé sei hetan apoiu maka’as.

"Ita tenke hatene serbisu atu labele lakon apoiu ne’e no dalaruma bele aumenta liu tan apoiu refere. Maibé importante liu maka, bainhira hatene ona rezultadu eleisaun, no ema ne’ebé sei ukun, tenke hatene tau hamutuk buat hirak ne’e", nia dehan.

"Eskluzaun ne’e sei ajuda buat ida. Inkluzaun maka importante, hodi kria plataforma konsensuál atu prosesu konstrusaun Estadu ne’e kontinua la’o”, dehan.

Mari Alkatiri dehan katak importante maka’as molok prezidensiál no lejislativa 2017 “forsa viva hothotu hosi nasaun no partidu politiku hothotu, sei halibur hamutuk hodi define liña orientasaun estruturante ba konstrusaun Estadu”.

Tuir sondajen, líder istóriku hosi rezisténsia timor-oan ba okupasaun indonézia Xanana Gusmão maka dirijente ida ne’ebé hetan apoiu maka’as hosi nasaun ne’e no Lu-Olo maka kandidatu prezidensiál ho apoiu barak, tanba ne’e maka Mari Alkatiri sente hanesan buat di’ak ida.

"Hanesan tempu atu ema hothotu haketak mitu kona-ba realidade. Xanana kontinua sai nu’udar líder karismátiku, hosi tempu uluk no oinsá nia kontinua jere ninia imajen, maybe Xanana hakarak atu nasaun ne’e kontinua la’o ba oin”, nia dehan.

"Ida ne’e importante tebes ba ita atu hatene no labele iha hanoin katak, nasaun ne’e depende de’it ba ami. Xanana maka figura ida ne’ebé ema hotu hatene katak hetan fi’ar maka’as iha populasaun ninia leet. Maibé Xanana hakarak kontinua  buka nafatin solusaun ba nasaun ne’e no nia lakohi atu nia de’it maka buka nafatin solusaun”, tuir ninia konsiderasaun.

Xanana Gusmão maka sai hanesan prezidente ba Congresso Nacional da Reconstrução Timorense (CNRT) – partidu bot ho ninia reprezentante parlamentár barak.

SAPO TL ho Lusa 

Sem comentários: