segunda-feira, 9 de janeiro de 2017

Timor-Leste ho Austrália komprometidu hodi hetan solusaun definitivu ba fronteira sira - MNE

Timor-Leste ho Austrália senti komprometidu no halo negosia ho laran di'ak hodi hetan akordu ida kona-ba solusaun definitivu ida ba fronteira marítimu sira entre nasaun rua ne'e, hatete hosi ministru Negósiu Estranjeiru timoroan ba Lusa.

"Ami partisipa ho dalan pozitivu iha prosesu tomak. Dalaruma bele iha susar tékniku maibé ita bele haree laran di'ak hosi parte rua hodi ultrapasa difikuldade no avansa hodi hetan solusaun loloos ida ba prosesu ne'e", Hernâni Coelho hatete iha deklarasaun sira ba Lusa iha Díli.
Komentáriu sira hosi xefe diplomasia timoroan nain mosu hafoin Governu timoroan no australianu fó sai komunikadu hamutuk ida - subskritu mós hosi Komisaun Konsiliasaun ONU nian ne'ebé hanesan mediador entre parte rua - kona-ba suspensaun hosi tratadu ne'ebé hahú tinan 2006 administra rejiaun fronteira ne'ebé sai hanesan disputa, iha Tasi Timor.

Timor-Leste ho Austrália konfirma iha loron-segunda ne'e suspensaun hosi Tratadu kona-ba Determinadu Ajuste Marítimu sira iha Tasi Timor (CMATS iha nia sigla ho lian inglés), no Díli notifika ona Canbera kona-ba intensaun ne'ebé agora sei formaliza ho desizaun ida hosi Parlamentu Nasional timoroan.

"Governu Timor-Leste desidi entrega ba Governu Austrália notifikasaun ida hosi karta kona-ba nia intensaun hodi hapara Tratadu 2006 kona-ba Determinadu Ajuste Marítimu sira iha Tasi Timor, iha termu sira nº 2 hosi artigu 12º hosi tratadu ne'e", refere hosi nota hamutuk ida ne'ebé haruka ba Lusa.
"Governu Austrália simu ona intensaun ne'e no rekoñese katak Timor-Leste iha direitu hodi hahú hapara tratadu. Nune'e, Tratadu relativu ba dispozisaun marítimu balun iha Tasi Timor nian sei hapara hahú hosi fulan tolu hafoin hosi loron notifikasaun ne'e nian", nia hatete.

Hernâni Coelho hatete katak mantén nafatin hanesan "otimizmu" kona-ba prosesu ne'ebé Timor-Leste serbisu daudaun "ho espíritu ida otimizmu no konfiansa", hodi fó hanoin katak Austrália hanesan "nasaun boot ida ho papel importante iha rejiaun".

Ministru hatete katak suspensaun hosi CMATS halo parte iha "pakote integradu hosi medida sira hodi fasilita prosesu negosiasaun hosi delimitasaun definitivu fronteira sira" ne'ebé iha ona akordu, ho protesaun hosi Komisaun Konsiliasaun nian, entre nasaun rua ne'e.

Nia hatete katak tratadu rasik antesipa ona nia suspensaun tanba falta efikásiu ne'ebé "hafoin liutiha tinan neen la aprova projetu ruma hodi halo esplorasaun iha Tasi Timor".

Timor-Leste fó sai tiha ona, iha sesaun dahuluk hosi komisaun konsiliasaun nian, iha fulan-Agostu iha Haia, intensaun hodi hapara CMATS tanka konsidera katak akordu ne'e la kumpri nia objetivu.

Antes ne'e, Díli deklara ona akordu inválidu tanba atividade sira espionajen ne'ebé halo hosi Austrália.

Austrália, ho kobertura hosi programa ida tulun humanitáriu nian, instala ona ekipamentu hodi halo espionajen iha gabinete sira hosi membru sira Governu timoroan nian, grava konversa sira kona-ba negosiador timoroan sira ne'ebé envolve iha preparasaun CMATS nian.

Bainhira hatán kona-ba kestaun espionajen, Hernâni Coelho lakohi halo komentáriu espesífiku sira, hodi fó hanoin katak "iha ona entendimentu ida entre parte sira kona-ba nesesidade hodi harii kondisaun sira hodi ultrapasa impase ne'e".

"Iha entendimentu ida ho laran di'ak entre Estadu rua hodi bele hala'o prosesu ne'e. Prosesu hodi hakotu akordu CMATS ne'e hanesan parte ida. Iha pakote ida ne'ebé halo parte hosi medida sira, no ha'u sei la fó tan detalle espesífiku sira", nia hatete.

"Aleinde ne'e, Governu rua kompromete ona hodi mantén estabilidade hosi atividade ekonómiku sira iha Tasi Timor, no tanba ne'e mantén nafatin hala'o parte orijinal hosi Tratadu Tasi Timor nian, antes hosi alterasaun sira ne'ebé rezulta hosi tratadu CMATS nian rasik", nia hatete.

SAPO TL ho Lusa

Sem comentários: