terça-feira, 21 de fevereiro de 2017

Parlamentu timoroan aprova alterasaun eleitoral polémiku sira iha tinan lejislativu nian

Iha loron-tersa ne'e Parlamentu Nasional timoroan haruka ba Prezidente Repúblika alterasaun oioin ba lei eleitoral ne'ebé hamosu polémika ne'ebé ko'alia kona-ba deputadu sira bele lakon mandatu tanba indisiplina partidáriu no aumenta ona ba limitasaun 4% hosi votu válidu ba atribuisaun mandatu nian.

Alterasaun datoluk ba lei eleitoral ba parlamentu nasional, ne'ebé aprova ona ho unanimidade iha votasaun global ikus, entrega ona ba xefe Estadu iha fulan balun antes halo eleisaun lejislativu sira.

Alterasaun sira ne'ebé aprovadu, entre aspetu sira seluk, kalkula katak deputadu ida bele lakon nia mandatu bainhira integra ba bankada ida ne'ebé la hanesan ho nia partidu ne'ebé hili nia ka bainhira identifika hanesan independente.

Aprovasaun ne'e marka ho debate maka'as, iha nível komisaun nian no mós iha plenáriu, ho votu kontra oioin, inklui hosi bankada Partidu Demokrátiku (PD) no hosi eis-prezidente Parlamentu, Vicente da Silva Guterres (CNRT). Iha artigu polémiku kona-ba lakon mandatu, prezidente Parlamentu rasik, Adérito Hugo da Costa, vota abstensaun.

Lei ne'ebé hala'o daudaun kalkula katak deputadu ida bele lakon mandatu bainhira muda de'it partidu, maibé ho alterasaun ne'e aumenta planu oioin ne'ebé deputadu bele lakon.

Aleinde lakon mandatu bainhira viola disiplina hosi nia bankada, hatete mós katak sei hasai hosi kargu bainhira la partisipa "lahó justifikasaun" iha sesaun lima dahuluk sira no bainhira la partisipa lahó justifikasaun iha sesaun lima konsekutivu sira ka sesaun 15 interkaladu sira.

Aumenta mós direitu hosi partidu sira - tau hamutuk ho sira ne'ebé iha ona hosi deputadu sira - hodi apela ba desizaun lakon mandatu nian ne'ebé tenki foti nafatin hosi meza ho proposta hosi bankada, hodi haree katak deputadu sei bele apela mós ba Tribunal Rekursu.

Alterasaun seluk ba lei 2006 nian maka refere ba limitasaun ba atribuisaun mandatu nian ne'ebé pasa hosi 3% atual ba votu válidu sira (la halo parte hosi votu mutin sira) ba 4%.

Iha termu prátiku, ne'e implika, hanesan ezemplu, katak parte 1/4 hosi partidu sira ne'ebé iha reprezentasaun parlamentar agora daudaun, Frente Mudança (FM), karik sei laiha reprezentasaun iha parlamentu, tanba iha eleisaun tinan 2012 hetan de'it total ida ho votu 14.648.

Iha tinan 2012 rejista ona votu válidu hamutuk 471.419 (partisipa ona hosi 74,78% eleitor sira ne'ebé inskritu) nune'e 3% hosi total ne'e koresponde ba votu hamutuk 14.143, valor mínimu ne'ebé presiza hodi bele iha reprezentasaun iha Parlamentu.

Iha termu prátiku, mandatu ida hosi mandatu 65 iha ona folin hamutuk votu 7.253.

Aumentu hosi pontu persentual ida bele implika atu presiza votu liu rihun hitu, aumenta limitasaun eleisaun nian ba liu 21.800, iha tinan ida ne'ebé mandatu ida hosi mandatu 65 sei iha folin besik votu 8.400.

Previzaun ne'ebé halo hosi Lusa ho baze iha konta universu hosi eleitor sira ne'ebé rejistadu ba votu iha tinan ne'e (besik rihun 747,6), iha senáriu ida ne'ebé ba taxa partisipasaun nian sei hanesan ho tinan 2012 (74,78%), total hosi votante sira sei haleu entre rihun 559 no votu válidu besik 97,64% hosi númeru ne'e (545.808).

SAPO TL ho Lusa

Sem comentários: