PR TAUR PROMULGA ONA LEI ELEITORAL – PN SEI NOMEIA FALI PREZIDENTI CNE FOUN

Prezidenti Repúblika (PR), Taur Matan Ruak, promulga ona  lei órgaun administrasaun eleitoral ne’ebé mak foin lalais Parlamentu Nasionál (PN) halo alterasaun.

Antes ne’e Prezidenti Repúblika, Taur Matan Ruak veta tiha lei refere, tanba kosidera lei ne’e la kondis ho situasaun atual Timor Leste (TL) nian agora dada’uk ne’e.

Tuir fonte importante ida husi Palácio Prezidénsia Repúblika katak, iha fulan Maiu 2016 nia laran, Prezidenti Repúblika halo veta polítika ba alterasaun Lei Órgaun Administrasaun Eleitoral.

Lei ne’e regula funsionamentu kona-ba órgaun hanesan, CNE ninia funsionamentu ho aktus eleitoral nian. Parlamentu Nasionál halo alterasaun primeira ba lei ne’e iha fulan Abril 2016 no halo alterasaun kona-ba asuntu sira hanesan, redus númeru Komisárius CNE atual husi 15 Komisárius ba fali 7 komisárius deit, no hasai mós reprezentante husi parte relijiozu nian.

“Tuir Lei atual katak, reprezentante Komisáriu mai husi Igreja Katolika, Musulmanu, Parlamentu Nasional, Governu, Juiz sira, Prokurador sira, ho Defensor sira nomós sosiedade sivil. Maibé Parlamentu Nasional altera tiha númeru komisariu CNE husi 15 ba komisarius 7 deit,  hasai reprezentante husi Igreja Katolika, Musulmanu, Defensor sira, ho Sosiedade sivil nian, atu nune’e, tuir alterasaun lei ne’e, hela de’it reprezentante husi Parlamentu Nasional, Governu, Juíz sira, Prokurador sira nomos Prezidenti Repúblika nian,” hateten fonte importante ne’e.

Alterasaun Lei ne’e mós halo mudansa ba ema ne’ebé atu sai Prezidenti CNE, la’os hili ona husi membru CNE sira, maibé Prezidenti CNE sei hili husi Parlamentu Nasional.

Tuir lei antes ne’e, Prezidente CNE hili husi membru CNE sira, tanba órgaun CNE ne’e, independenti no labele iha intervensaun, maibé Parlamentu Nasional muda tiha artigu ida kona-ba hili Prezidenti CNE ne’ebé Parlamentu mak sei hatudu ka hili.

Purtanto, Vise Prezidenti CNE ho ninia sekretariadu ne’e mak sei hili husi membru CNE sira.

Bainhira lei alterasaun ne’e hetan ona publikasaun iha Jornal da Repúblika, hahú husi data publikasaun ba to’o loron 90 oin mai, tenke halo kedas mudansa ba Komisáriu CNE sira.

“Ne’e signifika katak, iha fulan Agosto 2016 oin mai, Parlamentu Nasional sei eleje ka hili Prezidenti CNE foun no sei iha membru foun CNE ne’ebé reprezenta husi Prezidenti Repúblika, Governu, Parlamentu Nasional, Juiz sira, ho Prokurador sira ne’ebé total Komisáriu hamutuk nain 7 de’it, laos 15 ona,” relata tan fonte ne’e.

PR Taur Matan Ruak preokupa kona-ba alterasaun polítika ba Lei Órgaun Administrasaun Eleitoral, nune’e Xefi Estadu halo veta polítika ba lei refere no haruka fali ba PN atu tetu fali, tanba  situasaun eleisaun ne’ebé besik ona no iha preokupasaun kona-ba Prezidenti CNE ne’ebé sei eleje ka hili fali husi PN, tanba bele halo intervensaun polítika ba órgaun independenti.

Maibé PN la rona no la halo alterasaun ba lei ne’e, maibé PN konfirma nafatin, nune’e haruka fali tiha ona ba PR iha semana kotuk (27 Maiu 2016) no PR, Taur Matan Ruak la iha dalan seluk só bele promulga de’it tuir lei inan artigu 88.

Prezidenti CNE ninia renumerasaun sei ekiparadu hanesan Diretur Jeral sira nomós iha subsídiu balu. Vise Prezidenti CNE ho komisáriu CNE sira ninia renumerasaun sei ekiparadu hanesan ho diretur nasional sira.

Preokupakasaun Prezidenti Repúblika nian ba lei ne’e, tanba iha tempu ne’ebé limiti ona ba CNE atu troka, tuir mandatu CNE nian sei validu no tuir loloos sei tinan lima tan, tanba foin simu tomada de posse, maibé ho alterasaun lei ne’e, sei halo mudansa radikal ba estrutura Komisarius CNE ho nia membru sira ka Sekretariadu CNE.

Interese Estadu nian laiha

Husi sorin seluk, Diretur Ezekutivu AJAR,  José Luis de Oliveira dehan, Lei Órgaun Administrasaun Eleitoral nian ne’ebé mak foin lalais Prezidenti Repúblika (PR), Taur Matan Ruak veta ne’e, iha politizasaun atu halakon interese Estadu nian.

José Luis de Oliveira dehan, buat ne’ebé mak falta iha situasaun ida ne’e mak, esklaresementu ba públiku kona-ba, aktu lejislativu sira ne’ebé mak akontese.

“Nia konteudu lakon tiha, interese ba Estadu mós laiha tiha de’it, ba ha’u proposta alterasaun lei ba orgaun eleitoral ne’e, buat ida ke akontese desde 2007 liu ba,” katak José Luis ba jornalista sira iha nia kna’ar fatin Farol Dili, Tersa (07/06).

Nia dehan, Lei Partidu Polítiku ne’ebé mak PR veta tiha ona, PN la konsidera hodi haruka fila fali de’it lei ne’e ba PR, i la muda virgula ida husi lei ne’e.

José Luis dehan, kazu ida ne’e akontese, tanba ladun iha debate kona-ba konteudu husi lei ne’e.

“Tanba ne’e mak mosu politizasaun, li-liu ba eleisaun ida ne’e. Buat ne’ebé mak lia los, buat ne’ebé mak justu husi prosesu lejislasaun ruma ne’e lakon tiha, entaun ita haree ne’e, Parlamentu vs Prezidenti Repúblika, tanba Prezidenti agora iha partidu ona,” katak José Luis.

Nia dehan, órgaun eleitoral ne’ebé mak iha dada’uk ne’e, la efisiente, tanba gasta osan barak ba buat ida ne’ebé la nesesáriu.

José Luis kestiona katak, komisáriu CNE nian 15 ne’ebé loron ida hetan sena traballu loron ida dala rua, tanba kada sena traballu ne’e, US$ 45.00, kada fulan sira simu saláriu bo’ot liu Ministru balun, iha situasaun ida ne’ebé laiha eleisaun.cos

Jornal Nacional