Timor-Leste
hanesan nasaun hosi sudeste aziátika ne’ebé ninia populasaun fuma barak liu
sigaru, tanba populasaun adulta ne’ebé fuma hamutuk 56% no 71% mane sira maka
fuma barak liu, tuir dadus hosi Organizasaun Mundiál Saúde (OMS).
“Sigaru
sira ne’e haruka hosi merkadu nasaun riku sira-nian mai iha ami-ninia rejiaun.
No iha ne’e joven ne’ebé fuma aumenta tan”, esplika Thaksaphon Thamarangsi,
hosi Departamentu Moras La’os-kontajioza no Ambiente OMS nian, horisehik iha
Dili.
“Oraoras, ema 150 iha nasaun sudeste aziátika maka mate tanbe de’it tabaku. Barak liu, tanba fum sekundáriu. Kada tinan liu milloens 1,3 iha rejiaun ne’e. Governu gasta barak liu ba iha moras ne’ebé kria hosi tabaku, duke ba iha reseita hosi impostu tabaku nian”, esplika.
Dadus kona-ba ne’e sei debate semana ne’e iha Dili durante sesaun hosi Komité Rejionál Sudeste Aziátika OMS nian ba dala neen nulu resin-ualu (68.ª), hosi delegasau nasaun 11 nian, atu nune’e bele buka solusaun kona-ba tema refere.
Tuir informasaun foun, fó sai kona-ba dadus preokupante hosi konsumu tabaku iha sudeste aziátika, tanba ema bot hamutuk 35%, no valór ne’e bot liu hosi mane sira: media hosi ema ne’ebé fuma hamutuk 52%.
Kálkulu ne’e bazeia ba informasaun hosi ema ne’ebé fuma sifaru iha nasaun sanulu resin ida – no ne’ebé halo parte ba iha eskritóriu rejionál OMS nian - Maldivas, Sri Lanka, Butaun, Tailándia, Nepál, India, Indonézia, Myanmar, Bangladesh ho Timor-Leste.
Iha grupu ne’e, Timor-Leste hanesan nasaun ne’ebé ninia ema konsumu barak liu sigaru: feto 29%, mane 71% no 56% hosi populasaun maka fuma.
Hare ba persentajen, barak liu maka joven (liu 42,4%), kompara ho nasaun seluk iha rejiaun ne’e, dobru hosi valór bot (20,3) ne’ebé rejista iha Indonézia.
Tuir OMS ne’e situasaun ida ne’ebé presija tau atensaun, tanba tuir dadus joven barak maka fuma, hosi 41% iha 2006 aumenta ba 42,4% iha 2013.
Metade hosi populasaun resin maka esposta ba tabaku sekundária, valór bot daruak hafoin Bangladesh (62%) no estudante besik 70% maka dehan katak sira horon sigaru is barak liu iha fatin públiku.
Maioria hosi alunu iha sudeste aziátika – besik 60% - kada semana esposta ba publisidade tabaku nian no besik 89% iha Timor-Leste, valór bot daruak, hafoin Índia (90%).
“Karik lahalo buat ida, maka iha tinan hirak tuir mai ema ne’ebé mate sei aumenta tan. Karik lafoti medida ho urjente, maka sigaru sei hamate ema rihun milloens ida iha sékulu 21”, esplika Thamarangsi.
Esplika tan katak, hosi problema hirak ne’e, lei tributária hakarak atu produtór tabaku muda sira-ninia produtu atu nune’e labele karun, liu-liu ba sira ne’ebé ki’ak.
Dadus ne’e mosu bainhira Governu Timór hala’o hela kampaña bot kona-ba konsumu tabaku, liu hosi anúnsiu iha televizaun, kartas no folletu informativu nune’e mós hosi sinema únika ida iha kapitál.
Inisiativa ida ne’ebé hetan apoiu hosi primeiru ministru Rui Maria de Araújo aproveita atu komemora Loron Mundiál lahó Tabaku, 29-maiu, bolu atensaun la’os ba de’it fumadór sira kona-ba impaktu hosi konsumu tabaku , maibé mós ba sira ne’ebé fuma iha uma ka iha fatin públiku, ho forma sekundária.
Hosi medida hirak ne’e ezizi mós atu kada Ministériu kria regra interna hodi bandu fuma tabaku iha edifisiu públiku, hala’o kampaña sensibilizasaun nomós fahe informasaun atu lafuma iha kareta públiku no taxi laran.
Governu mós sei apela atu labele halo publisidade kona-ba tabaku no kria fatin livre ba fumadór sira iha kafé, restaurant nomós espasu komersiál seluk.
Alénde medida tranzitória hirak ne’e Governu mós aprova ona lejislasaun foun kona-ba kontrolu tabaku ba Timor-Leste.
SAPO TL ho Lusa – foto Metafora
“Oraoras, ema 150 iha nasaun sudeste aziátika maka mate tanbe de’it tabaku. Barak liu, tanba fum sekundáriu. Kada tinan liu milloens 1,3 iha rejiaun ne’e. Governu gasta barak liu ba iha moras ne’ebé kria hosi tabaku, duke ba iha reseita hosi impostu tabaku nian”, esplika.
Dadus kona-ba ne’e sei debate semana ne’e iha Dili durante sesaun hosi Komité Rejionál Sudeste Aziátika OMS nian ba dala neen nulu resin-ualu (68.ª), hosi delegasau nasaun 11 nian, atu nune’e bele buka solusaun kona-ba tema refere.
Tuir informasaun foun, fó sai kona-ba dadus preokupante hosi konsumu tabaku iha sudeste aziátika, tanba ema bot hamutuk 35%, no valór ne’e bot liu hosi mane sira: media hosi ema ne’ebé fuma hamutuk 52%.
Kálkulu ne’e bazeia ba informasaun hosi ema ne’ebé fuma sifaru iha nasaun sanulu resin ida – no ne’ebé halo parte ba iha eskritóriu rejionál OMS nian - Maldivas, Sri Lanka, Butaun, Tailándia, Nepál, India, Indonézia, Myanmar, Bangladesh ho Timor-Leste.
Iha grupu ne’e, Timor-Leste hanesan nasaun ne’ebé ninia ema konsumu barak liu sigaru: feto 29%, mane 71% no 56% hosi populasaun maka fuma.
Hare ba persentajen, barak liu maka joven (liu 42,4%), kompara ho nasaun seluk iha rejiaun ne’e, dobru hosi valór bot (20,3) ne’ebé rejista iha Indonézia.
Tuir OMS ne’e situasaun ida ne’ebé presija tau atensaun, tanba tuir dadus joven barak maka fuma, hosi 41% iha 2006 aumenta ba 42,4% iha 2013.
Metade hosi populasaun resin maka esposta ba tabaku sekundária, valór bot daruak hafoin Bangladesh (62%) no estudante besik 70% maka dehan katak sira horon sigaru is barak liu iha fatin públiku.
Maioria hosi alunu iha sudeste aziátika – besik 60% - kada semana esposta ba publisidade tabaku nian no besik 89% iha Timor-Leste, valór bot daruak, hafoin Índia (90%).
“Karik lahalo buat ida, maka iha tinan hirak tuir mai ema ne’ebé mate sei aumenta tan. Karik lafoti medida ho urjente, maka sigaru sei hamate ema rihun milloens ida iha sékulu 21”, esplika Thamarangsi.
Esplika tan katak, hosi problema hirak ne’e, lei tributária hakarak atu produtór tabaku muda sira-ninia produtu atu nune’e labele karun, liu-liu ba sira ne’ebé ki’ak.
Dadus ne’e mosu bainhira Governu Timór hala’o hela kampaña bot kona-ba konsumu tabaku, liu hosi anúnsiu iha televizaun, kartas no folletu informativu nune’e mós hosi sinema únika ida iha kapitál.
Inisiativa ida ne’ebé hetan apoiu hosi primeiru ministru Rui Maria de Araújo aproveita atu komemora Loron Mundiál lahó Tabaku, 29-maiu, bolu atensaun la’os ba de’it fumadór sira kona-ba impaktu hosi konsumu tabaku , maibé mós ba sira ne’ebé fuma iha uma ka iha fatin públiku, ho forma sekundária.
Hosi medida hirak ne’e ezizi mós atu kada Ministériu kria regra interna hodi bandu fuma tabaku iha edifisiu públiku, hala’o kampaña sensibilizasaun nomós fahe informasaun atu lafuma iha kareta públiku no taxi laran.
Governu mós sei apela atu labele halo publisidade kona-ba tabaku no kria fatin livre ba fumadór sira iha kafé, restaurant nomós espasu komersiál seluk.
Alénde medida tranzitória hirak ne’e Governu mós aprova ona lejislasaun foun kona-ba kontrolu tabaku ba Timor-Leste.
SAPO TL ho Lusa – foto Metafora
Sem comentários:
Enviar um comentário