Primeiru
Ministru (PM), Rui Maria de Araujo hatete, matebian saudozu
eis Ministru Edukasaun (ME), Fernando de Araujo La Sama nudar patrimonia
familia nian, nudar mos patrimonia Nasaun Timor Leste (TL) nian.
Tanba
ne’e Xefi Governu, Rui Maria de Araujo apela ba entidades hotu atu
kontinua luta ne’ebe saudozu Fernando La Sama ho erois da patria sira seluk
husik hela ho responsavel mai ita ne’ebe maka sei moris.
“Fernando
de Araujo La Sama nudar patrimonia familia nian, maibe Fernando de Araujo
La Sama nudar patrimonia Timor Leste(TL) nian. Ha’u nudar chefe do
Govenu hakarak apela ba ita hotu nudar povu , nudar membru nasaun asuwai’in ida
ne’e, Fernando Lasama hamutuk ho erois martires da patria hotu-hotu ne’ebe oras
ne’e balun iha ona seminterio da Patria Metinaro nomos balun
seidauk mai to’o iha ne’e hatudu hela dalan ba ita sira ne’ebe ohin loron
sei iha ne’e, atu kontinua luta ne’ebe sira hahu husi tinan 1975 ne’ebe
hatutan husi jerasaun tuir mai. E ohin ita sira ne’ebe iha ne’e sei iha nafatin
responsabilidade bo’ot ida atu kontinua ba oin,”PM Rui Maria de Araujo,
hato’o liu husi diskursu iha seremonia kari aifunan deslutu tinan ida
saudozu Fernando La Sama de Araujo nian, iha Seminteriu Herois da Patria
Metinaro Sabadu (04/05/2016).
PM
Rui haktuir katak, saudozu eis prezidente Parlamentu Nasional, Fernando La Sama
de Araujo iha tempu difisil I iha luta hatudu ezemplu lubuk bo’ot ida
hanesan ema, hanesan luta dor no hanesan ema ne’ebe didika nia a’an tomak ba
Estadu.
“Iha
aspeitu tolu mak ha’u hakarak atu salienta iha ne’e ba ita hotu katak,
Fernando Lasama hatudu ezemplu de entrega katak, nia la servisu
sorin balun, sorin balun nia entrega nia a’an tomak ba kauza komun ba kauza
ne’ebe nia fiar katak los, ida ne’e ezemplu ida ba ita hotu. Segundu nia hatudu
ezemplu moderasaun, kualidade ida ne’e importante ba ita hotu ne’ebe iha
responsavel atu kontinua konstrusaun de nasaun, konstrusaun nasaun ida ne’e ba
oin,”klarifika eis Ministru Saude (MS) iha primeiru Governu Konstitusional
ne’e.
Hatutan
PM Rui, saudozu La Sama ema ida ne’ebe ho karakter buka modera, buka tau
diverjensia ema hamutuk hodi buka solusaun hodi halo ema unido, presija banati
tuir ezemplu hirak ne’e.
“Ida
ne’e mak ha’u hanoin ezemplu ida ne’ebe Fernando Lasama husik hela ba ita. Ha’u
hanoin selebrasaun tinan ida ne’e sei la ikus, selebrasaun ne’ebe
ohin ita halo atu onra memoria La Sama nian sei la hotu iha ne’e,
tanba nia memoria ita hotu tenki kontinua onra nafatin, nia memoria tenki sai
nudar matadalan no tenki sai nudar naroman atu ita hotu bele servisu no
dezenvolve nasaun ida ne’e, La Sama lamate, La Sama sei nafatin iha ita nia
leet,”afirma PM Rui.
Iha
fatin hanesan, eis Prezidente da Republika Timor Leste , Jose Ramos
Horta, hatutan katak, hahalok no kontribuisaun saudozu Ferando La Sama
nudar ezemplu ida ba entidades hotu liu-liu jerasaun foun tomak atu bele
ho fuan bo’ot ho neon malirin rezolve kualker problema hotu.
“Fernando
La Sama nudar ema ida ne’ebe kalmo teb-tebes mesmu ke iha situasaun
difisil teb-tebes, ha’u haree iha nia misaun 2002 -2012, iha nia
laran triste karik, maibe nia oin ita laharee e nia mai husi familia ida
ho orguilho ba dignidade, familia ida ne’ebe simples teb-tebes iha rai klaran,
rai Ainaro iha Ramelau nia hun, hanesan mos nia interpreta didiak foho Ramelau
nia testamunha ne’ebe mai tinan rihun ba rihun iha Timor nia laran,” haklean
Ramos Horta.
Premiadu
nobel da paz, Jose Ramos Horta esklarese mos katak, saudozu Fernando La
Sama nia istoria inklui mos saudozu sira seluk nia esperensia nudar mensagen
ida ba Timor -an tomak atu banati tuir katak, tenki pasensia no hadomi malu,
tanba ita lahatene ita nia moris to’o iha ne’ebe no bainhira mak mate.
Entertantu
atual Prezidente Partidu Demokratiku (PD), Adriano do Nascimento hatete,
ohin loron estrutura, no militantes PD so temi deit liafuan ne’ebe saudozu
Fernando La Sama husik hela katak, “ha’u nia dignidade la a’as liu dignidade
nasaun nian”.
Saudozu
prezidente partidu PD, Fernando La Sama de Araujo husik ninia hahalok
hodi hatur povu nian interese a’as liu interese hotu-hotu ho
dignifika Timor Leste nia naran nudar nasaun ukun rasik a’an.
“Hakat
ona ba tinan ida estrutura no militantes PD hanoin deit ona hahalok
simplesidade, honestidade no maturidade no estadista Prezidente Fernando La
Sama de Araujo sein hatudu ba sira ne’ebe presija atu haree hodi banati tuir
iha prosesu formasaun karakter humana nudar Timor- oan no ukun nain iha nasaun
foun ida ne’e,”prezidente partidu PD, Adriano do Nascimento hatun lia ho laran
triste.
Maske
saudozu eis vice Primeiru Ministru, Fernando La Sama de Araujo haksumik ona
husi familias, povu no partidu nia leet, maibe fiar katak saudozu hamrik
nafatin iha partidu PD ne’ebe saudozu rasik mak hari’i ne’e hodi hametin PD sai
nudar forsa politika iha nasaun ida ne’e.
“Ami
fiar katak maun kompaneiru Prezidente Ferando Lasama hamriik hela iha ami nia
leet, tanba ne’e ha’u lori kuadrus no militantes PD nia naran husu autorijasaun
husi Prezidente Fernando Lasama de Araujo atan ha’u haklaken moruk ne’ebe
tolan, no todan ne’ebe ami hatur iha ami nia kabaas hafoin tinan ida Prezidente
husik ami mesak iha mundu ne’e,”halerik prezidente partidu PD.
Adriano
do Nascimento hatun lia katak, durante tinan 1 nia laran saudozu prezidente
Fernando La Sama husik mundo, partidu infrenta situasaun lubuk bo’ot ida nudar
naha todan ne’ebe maka partidu ne’e leba.
“Maun
Prezidente Fernando Lasama, Ami sente kolen iha ami nia isin, ami sente susar
iha ami nia neon no ami sente todan atu haklaken misaun politika umana ida ne’e
nudar lider PD no nudar ukun nain iha nasaun ida ne’e, basa tinan ida nia laran
PD infrenta situasaun ida ne’ebe difisil teb-tebes, kompaneira Emilia Jakakou,
Luki Constancio Relvad no kompaneiru sira lubun ida sira nia misaun nudar
ema hakotu no hase’es ona hodi lao tuir ita bo’ot ba mundu rohan laek, ami
sente todan teb-tebes, tanba imi hotu hela deit imi nia naran para ami
tuir, hela deit imi nia hahalok atu ami ba nati tuir ne’ebe ami fiar katak
agora dadauk imi hotu iha ami nia leet, imi hotu sei la husik ami hotu hodi
hadia PD no povu nasaun ida ne’e nia naran,”tenik Adriano do Nascimento.
Liu
husi oportunidade ida ne’e Prezidente PD ne’e mos husu ba ba matebian saudozu
Fernando La Sama konaba situasaun politika iha rai laran depois La Sama husik
mundu katak, obra politika ne’ebe durante matebian Fernando La Sama hamutuk ho
sira liu husi kriasaun politika AMP bloku koligasaun kotu ona no hases
a’an husi PD.
“Obra
politika ne’ebe ita bo’ot hamutuk ho ami liu husi kriasaun politika Aliansa
maioria Parlamentar (AMP) nian, bloku koligasaun hakotu no hases ona husi PD,
ho ida ne’e ami haketak, no iha ona lutu hodi satan lasu amizade no
fraternidade politika ukun nian, maibe to’o oras ida ne’e ami sidauk hatene
lolos hela nia hun iha ne’e no todan los iha se nia kabaas, ami hakaas an
hodi buka tuir lolos nia hun, maibe dalan ba ami laiha ona atu tuir no
fatin ba ami hamamuk ona atu kahe no hatur lialos hodi halo ba malu,”ho matawen
prezidenmnte PD haktuir.
Tuir
Prezidente ne’e katak, maske nune’e PD fiar lialos no justisa, dame no
domin sei laiha nia ladik atu haketak no sei laiha nia lutu atu satan, basa
kuadru no militantes PD haka’as a’an hodi kaer metin no halo tuir liafuan
ikus liu ho I’is kotu-kotu ne’ebe saudozu Prezidente Fernando La Sama de Araujo
tatoli iha Ambulancia laran iha Suai Covalima hodi dehan “Imi hare’e malu ba
tanba nasaun presiza ita”.
“Loos
duni katak, nasaun presija entidades idak-idak, presija PD no Timor oan
hotu-hotu atu kuda hamoris lialos, justisa dame no domin iha prosesu dedikasaun
identidade kultural sosial no politika nudar nasaun ukun rasik a’an,”sublinha
nia.
Maibe
nudar ema nudar lider PD ami mesak labele kuda no hamoris lialos , dame no
dimin iha nasaun foun ida ne’e,ami nia neon sei nurak, ami nia
kbiit sei natoon hela maske ami iha determinasaun no protedaun atu dedika ami
nia an hodi fo kontinuasaun ba obra politika no intelektual ne’ebe ita boot
sira hela ba ami hodi dezenvolve no dignifika povu no nasaun ida ne’e.
Iha
biban ne’e prezidente PD, Adriano husu ba kompaneiru Prezidente Fernando
Lasama no sira seluk ne’ebe laiha ona iha ami le’et inklui fundar nasaun no
eroi sira hotu iha fatin ida ne’e atu ajuda ami hodi fo naroman ba dalan ida
ne’ebe ami la’o ba, loke odamatan ba fatin ida ne’ebe ami atu kuda
lialos justisa dame no domin.
La
Sama sai dezenho ba Timor-oan
Entretnatu
Bispo Diocese de Dili, Dom Virgilio do Carmo da Silva, SDB hatete, Saudozu
Fernando La Sama de Araujo sai hanesan dezenho ba Timor-oan hotu
tanba iha nia moris tomak too momentu ikus hakotu nia iis hatudu nia domin
bo’ot ba nasaun rai Doben Timor Leste.
“Saudozu
Fernando La Sama iha nia moris tomak to’o minutu ikus hakotu nia i’is
hatudu ba ita domin bo’ot ba rai doben ida ne’e. iha nia vida moris nia didika
nia a’an tomak ba rai ida ne’e ida ne’e mak sai hanesan dezenho ida ne’ebe
Timor-oan hotu tenki halo tuir,”haklaken Bispo Diocese Dili.
Tanba
ne’e husu ba Timor oan hotu tenki tuir ezemplu ne’ebe Saudozuu Fernando La Sama
fo ne’ebe sai nudar ema ne’ebe Nasionalismu, Patriotismu no seluk tan ne’ebe fo
liu ba intesere komun duke interese privadu.
“Ida
ne’e sai asentu ida ba Timor oan tomak atu halo tuir, basa saudoju Fernando
Lasama durante nia moris sempre tau as interese komun duke interese privadu
ne’ebe servisu maka’as hodi hetan ukun rasik a’an,”haklean Bispo Dili.
Nia
mos haktuir, Fernando Lasama hatudu dezenho ida ne’ebe pasensia, ho
sentimentu Nasionalismu no patriotismu maka’as, ema ne’ebe servisu maka’as no
ema ne’ebe tane a’as interese nasaun nian duke interese pesoal.
Bispo
Virgilio sublinha, maske ohin Fernando La Sama nia isin mate ona,
maibe nia klamar sei lamate ne’ebe sei nafatin ho Timor oan tomak hodi
dezenvolve nasaun doben ida ne’e ba oin.
Iha
fatin hanesan Fancisco de Araujo nudar alin husi saudozu Fenando Lasama
hato’o obigadu wai’in ba entidades hotu, Governu, Parlamentu,Partidu,
Sosiedade Sivil, Renetil inkui kolegas, familia nia parenstes hotu ne’ebe fo
nia kontribuisaun maka’as hahu husi saudozu Fernando La Sama husik nia vida no
to’o iha koremetan, ne’e karik atendementu husi familia ba iha seremonia mate
nian no koremetan nian ladun diak lori familia bo’ot saudozu Fewrnando La Sama
husu deskulpa no perdaun.
“Ha’u
hanoin katak dala ida tan hahu husi inisiu to’o mai iha ne’e ha’u husu obrigadu
wai’in, i husu deskulpa karik durante iha seremonia mate to’o mai iha
ne’e ami familia nia atendementu ladun diak iha ita bo’ot sira nia laran, ho
haraik a’an ami husu perdaun, nune’e mos karik durante saudozu Fernando La Sama
nia vida moris i karik durante sai nudar membru Governu karik iha servisu fatin
nia hahalok ruma ladun kona ita bo’ot sira nia laran ha’u lori nia laran husu
deskulpa perdua nia sala sira hirak ne’ebe nia halo,”hateten reprezentante
familia ne’e.
Nia
haktuir, durante saudoju nia vida moris hahu husi vida joven to’o nia mate, nia
didikasaun no vokasaun barak liu ba iha interese nasaun nian duke familia,
tanba ne’e familia sente konsente no haksolok ho ida ne’e.
“Ho
ida ne’e ami familia bele hatete katak, ida ne’e lisaun ida ba ita hotu atu
bele halo tuir knaar ninian ne’ebe ba interese Estadu nian,”haklaken alin
saudozu La Sama.
Partisipa
iha seremonia deslutu saudozu Fernando La Sama kompostu husi, Primeiru Ministru
(PM) Rui Maria de Araujo, eis Prezidenda da Republika, Jose Ramos Horta,
Ministru Koordenador Asuntu Sosiais, e Ministro Edukasaun (MKAS-ME), Antonio da
Conceicão, Ministru Negosiu Estrangeiru, Hernani Coelho, reprezentante Tribunal
de Recursu, reprezentante Partidu FRETILIN, reprezentante Partidu CNRT,
fundador e kuadrus no militantes partidu PD husi Nasional too
Munisipiu, estudantes ensinu Superior husi Universidade da Paz, reprejentante
estudante ensinu sekundaria Munisipio Ainaro, familia parentes , no kolegas iha
kapital Dili inklui husi Munisipiu balun.
Foto
1 La Sama – Foto 2 Hafoin misa Seremonia Deslutu ba Saudozu Fernando de Araújo
La Sama, Fen (Espoza) segundu, Fernando La Sama nian, Francisca da Cruz Araújo,
kous ho sira nain rua nian oan ba tau Ai Funan ba Rate La Sama nian iha
Semiteriu Herois da Pátria Metinaro, Sabado (04/06/2016), ne’ebe Matebian La
Sama halo ona ba Tinan Ida (1).FOTO:JN-DIÁRIO/LOUNGUINHO DOS REIS.
Jornal
Nacional