DILI, (TATOLI) – Unidade
Sientista Jeolojia Timor-Leste (USJTL) identifika sítiu turístiku iha
Autoridade munisipál Dili hamutuk 56, liuhusi atividade peskiza ne’ebé unidade
ne’e halo no hahú ona halo verifikasaun ba dadus sítiu turístiku nian.
Identifikasaun ba fatin turizmu ne’e
mak iha Postu Administrativu Vera Cruz hamutuk 19, Ataúru 15, Na’in-Feto ualu,
Kristu Rei haat, Matinaru haat no Don Aleixo neen. Enkuantu sítiu sira ne’e
seidauk hafahe ba kategoria turizmu ida ne’ebé.
Atividade peskiza ba sitiu
turístiku nian ne’e hala’o tanba USJTL koopera ho Ministériu Turizmu (MT) hodi
halo mapeamentu ba potensialidade turístiku iha fatin sira ne’e atu nune’e
Timor-Leste bele iha nia mapa turístika rasik.
Aleinde Dili, unidade ne’e mós
sei halo peskiza ba munisípiu seluk hanesan Baukau, Ainaru, Ermera, Bobonaru,
Lautein, Baukau no Dili. Durasaun ba peskiza sei hala’o durante fulan-neen nia
laran.
Lihusi peskiza ne’ebé mak halo,
antes atu kompleta liután dadús ne’ebé iha ona, MT ho USJTL halo uluk
verifikasaun dadus hamutuk ho autoridade lokál munisípiu Dili nian, Centro
Nacional Chega (CNC), Arkivu Muzeu Rezisténsia no ministériu relevante hodi
fahe informasaun ba malu no sujestaun ba peskiza ne’ebé hala’o.
Prezidente USJTL, Mauricio da
Silva, hatete atividade ida ne’e halo para iha tempu ida Timor-Leste iha mapa
turístika rasik no liuhusi atividade verifikasaun ida ne’e hetan tan
informasaun no sujestaun atubele kompleta ba dadus sira ne’ebé rekolla ona.
“Signifika sira-nia sujestaun
ne’e sei kompleta liután atu nune’e ita halo produsaun ruma, iha tempu ida ita
hatudu informasaun loloos bazea ba nia istória reál para ida ne’ebá labele
hasai informasaun seluk, ida ne’e hasai seluk, ita halo turista sira labele
konfundi ho informasaun ne’ebé hasai”, katak Mauricio iha Sentru Konvensaun Dili,
ohin.
“Verifikasaun ida ne’e ita
konvida komponente hotu atu kolabora tanba ami halo ne’e parte ida no sira CNC
peskiza kona-ba fatin rezisténsia nian, ita presiza dadus ida ne’e no Muzeu
Rezisténsia ita konvida no sira aumenta dadus no sujestaun para kompleta”.
Durante aprezentasaun,
partisipante sira hato’o atu kolabora hamutuk no informa katak dadus sira
ne’ebé USJTL iha sei menus iha informasaun, nune’e liuhusi kolaborasaun
hotu-hotu nian katak dadus ne’ebé identifaikadu ona hamutuk 56, bele liu ida
ne’e no sei iha objetu turístiku ne’ebé barak tan.
“Iha difikuldade barak durante
peskiza, la’ós buat hotu di’ak, maibé iha Dili oin seluk, tanba iha munisípiu
seluk difísil hanesan asesu estrada ne’ebé ladi’ak, kuandu tempu udan susar atu
la’o mas tenke obriga la’o depois liña telemovel bainhira atu manda dadus mai
Dili difikulta tebes no akomodasaun tenke sakrifísiu uitoan, liga ho komunidade
lokál para sira mós envolve iha programa ne’e”.
Diretora Nasionál Peskiza no
Dezenvolvimnetu, Carmen Joela Pereira, hatete programa ida ne’e hanesan faze
dahuluk no hahú ona iha 2017.
“Minstériu turizmu halo kontratu
ho USJTL, sira ne’e mak hanesan matadalan peskiza, halo mapeamentu ba poténsia
turístiku. Durante ne’e ita hatene mapa ne’e ba nasaun ka rai hotu en jerál,
maibé husi parte Turizmu nian hakarak atu deteta poténsia turístika lubun boot
entaun husi planu no peskiza nian ami halo mapeamentu ida ne’ebé mak haree
liubá poténsia turístiku nian”.
Diretór Jerál Turizmu, José Dias
Quintas, dehan iha dekretu lei baze turizmu nian, artigu 10 hatete sobre zona
turístika no atu define zona ida mak presiza baze dadus ida.
“Haree ba planu estratéjiku
2011-2030 klaramente identifika zona tolu mak zona sentrál, Dili, Ataúru,
Likisá no seluk tan. Zona Leste mak kompostu husi Lautein, Baukau, Manatutu no
Vikeke. Zona Oeste mak Bononaru, Manufahi no seluk tan, atu dezenvolve zona
sira ne’e importante mak ita-nia baze dadus”.
Baze dadus mak ko’alia sobre
produtu turístiku ne’ebé iha dimensaun rua importante mak produtu natureza no
produtu ne’ebé ema mak halo ezemplu hanesan Munisípiu Dili mak Kristu Rei no
João Paulo II.
“Buat sira ne’e mak sai atrasaun
importante ita presiza indentifika, ho verifikasaun ne’e importante lahalimar
liuliu ba autoridade lokál sira, lia-na’in no komunidade tanba sira mak besik
ba área sira ne’ebá no hatene nia istória”.
Liuhusi verifikasaun ida ne’e MT
hakbesik ba autoridade lokál sira hodi habelar informasaun katak MT atu tau iha
nia baze dadus liuhusi mapeamentu tanba foin ba dahuluk ministériu halo
mapeamentu para identifika potensialidade turizmu iha Timor-Leste laran tomak.
“Maibé daudaun ne’e foku ba
munisípiu Dili nian entaun papél importante autoridade lokál, CNC (Centro
Nacional Chega) no Muzeu Rezisténsia, sira mós iha baze dadus, entaun
importante ita servisu hamutuk tanba dezenvolve turizmu bá oin la’ós Ministériu
Turizmu de’it, maibé papél entidade hotu nia kontribuisaun dezenvovimentu iha
Timor-Leste”.
Nune’e husu kooperasaun ba
entidade hotu bele kontribui ba prosesu verifikasaun mapeamentu atu nune’e MT
bele halo dezenvolvimentu laiha dadus ida ne’ebé falta tanba ida ne’e hanesan
baze dadus ida ba futuru tanba dezenvolvimentu turizmu labele foka iha fatin
ida de’it maibé habelar ba fatin hotu para benefísiu turizmu ne’e ba komunidade
hotu.
Jornalista: Maria Auxiliadora | Editora:
Rita Almeida
Imajen: Kristu Rei iha munisípiu
Dili. Foto Turizmu Timor-Leste